نگاه قرآن به خیر و شر
۱۴۰۴/۰۹/۱۴
هر خیری برای تو لزوما خیر نیست؛ نحوه مواجههات با خیر ممکن است آن را به شری برای تو تبدیل کند و برعکس.
در سورۀ انبياء مىفرمايد: وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ اَلْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ. ما شما را آزمايش مىكنيم، هم به شُرور (كه مقصود همين بديها و چيزهايى است كه به آدم ضربه مىزند) و هم به خيرات و نعمتها؛ هم آن مايۀ آزمايش و امتحان است و هم اين. اين جملۀ خيلى عجيبى است؛ يعنى آن را كه شما «خير» مىناميد، صد درصد نبايد بگوييد خير است و آن را كه شما «شر» مىناميد، صد درصد نبايد بگوييد شر است؛ خير بودن واقعى و نهايىِ خير و شر بودن نهايىِ شر، بستگى دارد به نحوۀ استفادهاى كه شما از آن مىكنيد يا به نحوۀ برخوردى كه با آن مىكنيد.
اى بسا چيزى خودش خير و نعمت است و ما كه آن را به شما مىدهيم جنبۀ امتحانى دارد و همين خير سبب فساد شما بشود؛ شر هم جنبۀ امتحانى دارد و اى بسا همين شر منشأ صلاح شما بشود. واقعا هم همينطور است، عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ.(بقره/۲۱۶)
استاد شهید مطهری، توحید، ص۲۹۹
استقلال فکری آموزه بزرگ قرآن
يكى از حقايقى كه قرآن مجيد گوشزد نموده و در حدود بيست آيه در موارد مختلف دراينباره وارد شده، استقلال فكر است.
شك نيست كه امتياز نوعى انسان از ساير حيوانات به واجد بودن قوّه تشخيص و تميز است. انسان داراى يك قدرت روحى مخصوصى است كه مىتواند در قضايا و مطالب قضاوت كند و نيك و بد را بسنجد و از روى سنجش اراده نمايد.
براى يك انسان يا يك ملت، شايسته نيست كه كوركورانه از شخص يا ملتى تقليد كند. فرد يا ملتى كه فاقد شخصيت عقلى و استقلال فكرى باشد سزاوار نام شريف انسانيت نيست.(1) آیه «فبشر عباد الذين يستمعون القول فيتبعون أحسنه... »(زمر: ۱۸-۱۷) آيه عجيبى است: بشارت بده بندگان مرا، آنان كه سخن را استماع مىكنند؛-به سخنان گوش داده و در آن دقت میکنند- بعد چه كار مىكنند؟ آيا هرچه را شنيدند همان را باور مىكنند و همان را به كار مىبندند يا همه را يكجا رد مىكنند؟ «فيتبعون أحسنه»: نقادى مىكنند، سبك سنگين مىكنند،ارزيابى مىكنند،آن را كه بهتر است انتخاب مىكنند و آن انتخاب شده برتر را پيروى مىنمايند. آن وقت مىفرمايد: «...و اولئك هم أولو الالباب»:براستى هدایت شدگان و صاحبان عقل اینها هستند.(2)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (حكمتها و اندرزها(1 و 2))، ج22، ص: 326.
2. مجموعه آثار استاد شهيد مطهرى (تعليم و تربيت در اسلام)؛ ج22؛ صص703-701- با تلخیص و ویرایش.