بــســـم الله الـــرّحــمـــن الــــرّحــیــم

 قرآن از آن جهت كه جزء جوامع الكلم است، همه معارف را در بردارد، برنامه‌هاي ائمه(عليهم السلام) هم توزيع‌شده است، گرچه در همه بخش‌ها بياني دارند که تبيين معارف است، بعضي‌ها تبيين مسائل نظامي و جنگي است، بعضي‌ها حكومتداري است، بعضي‌ها فقه است بعضي اخلاق است و بعضي‌ها حقوق و برخي‌ها دعا. در قرآن بخش‌هاي فراواني است كه مربوط به دعاست؛ فرهنگ دعا را امام سجاد به عهده گرفته، گرچه همه ائمه(عليهم السلام) درباره دعا دستوري دارند، عملي دارند؛ ولي امام سجاد(ع) برنامه رسمي او تفسير ادعيه قرآني است؛ يعني آن معارفي كه در قرآن راجع به دعاست، حضرت تشريح می‌‌كند، توضيح می‌‌دهد، بيان می‌‌كند. فرهنگ دعا را طوري تبيين می‌‌كند كه جامعه را جامعه عقلاني می‌‌كند و از آن جاهليت نجات می‌‌دهد.
چشم دوختن به بیگانه؛ نشانه سفاهت
مي‌بينيد دعاها تنها اين نيست كه خدايا بيمار مرا شفا بده! گناه مرا بيامرز! پايان امور مرا خير كن! اينها ادعيه رايج است؛ اما آن دعايي كه فرهنگ‌آور است دعاي امام سجاد در صحيفه است؛ عرض می‌‌كند: «أَنَّ طَلَبَ الْمُحْتَاجِ إِلَي الْمُحْتَاجِ سَفَهٌ مِنْ رَأْيِهِ وَ ضَلَّةٌ مِنْ عَقْلِهِ»،(1) در بحث‎هاي عقلي كه چه چيزي هست و چه چيزي نيست ،مي‌گويند ممكن، واجب می‌‌خواهد و محتاج، غني می‌‌خواهد؛ ولي در بحث‌هاي حكمت عملي که مربوط به بايد و نبايد است نه بود و نبود، دعاي حضرت اين است كه خدايا اگرمحتاجي دستش را نزد محتاجي دراز بكند اين سفاهت است، اين بي‌عقلي است؛ اين دعاي امام سجاد است.  ما اگر خواستيم ببينيم سفيه هستيم يا عاقل، اين دعا براي ما معيار است، به چه كسي مراجعه كنيم، به چه كسي وابسته باشيم، به شرق وابسته باشيم، به غرب وابسته باشيم. فرمود ملّتي سفيه است كه به بيگانه چشم طمع بدوزد: «أَنَّ طَلَبَ الْمُحْتَاجِ إِلَي الْمُحْتَاجِ سَفَهٌ مِنْ رَأْيِهِ وَ ضَلَّهًْ مِنْ عَقْلِهِ». در بخش‌هاي ديگر فرمود: من اگر بخواهم فخر و جمال و جلال يك عده را در ثروت آنها بدانم، خدايا تو مرا از اين خطر حفظ بكن! «وَ اعْصِمْنِي مِنْ أَنْ أَظُنَّ بِذِي عَدَمٍ خَسَاسَةً أَوْ أَظُنَّ بِصَاحِبِ ثَرْوَهًْ فَضْلًا فَإِنَّ الشَّرِيفَ مَنْ شَرَّفَتْهُ طَاعَتُكَ وَ الْعَزِيزَ مَنْ أَعَزَّتْهُ عِبَادَتُكَ»؛(2) خدايا! مبادا آن فكر پَست را به من بدهي كه من نظام ارزشي دين را با نظام ارزشي دنيا و ماده اشتباه كنم، آن كسي كه لباس خوبي در بركرده است، قصر خوبي دارد، اتومبيل خوبي دارد، من او را محترم و شريف بدانم ؛ آن‌كه وضع مالي‌اش ساده است، او را شريف ندانم، خدايا! تو مرا از اين خطر حفظ كن. بخشي از ادعيه هم این هست كه خدايا بيماران ما را حفظ بكن، آنها هم هست؛ اما محور اصلي دعاي امام سجاد اين است كه خدايا من از تو فرهنگ می‌‌خواهم، ادب می‌‌خواهم، من از تو انسانيت می‌‌خواهم، مبادا بيخود كسي را برنجانم، مبادا نظام ارزشي من عوض شود، براي كسي كه وضع مالي او خوب است احترام بيشتري قائل بشوم؛ خدايا تو مرا حفظ بكن!
خداوند؛ خریدار با مزایده
 بعد به همه ما فرمود به هر حال شما شبانه‎روز داريد وقت صرف می‌‌كنيد، همه ما اين‌طوريم. فرمود: من به شما خريداري نشان می‌‌دهم كه دومي ندارد.
در تمام داد و ستدها فروشنده، آگهي مزايده می‌دهد و خريدار، آگهي مناقصه، هر کسي کالايي دارد ،زميني دارد ،چيزي می‌خواهد بفروشد، آگهي مزايده می‌زند، می‌گويد هر کسي که بيشتر می‌خرد من به او می‌فروشم؛ اين يک رسم دنياست. اما هيچ خريداري آگهي مزايده نميزند! هميشه خريدار، آگهي مناقصه می‌زند و فروشنده آگهي مزايده. امام سجاد(ع) به ما فرمود شما خدايي داريد که خريدار کالاي شماست، عمر شما را می‌خرد، وقت شما را می‌خرد، آبروي شما را می‌خرد، بالأخره شما اين آبرو و وقت را براي چه داريد صرف می‌کنيد؟ اين خدا آگهي مزايده زد، فرمود شما هر چه داريد، به هر کسي می‌خواهيد بفروشيد،من گرانتر و بيشتر می‌خرم! چقدر اين دعا زيباست! اين را در دعاي وداع ماه مبارک رمضان يا ختم قرآن فرمود. به ما گفتند به خدا بگوئيد:«وَ أَنْتَ الَّذِي زِدْتَ فِي السَّومِ»،(3) «سُوم» با «سين»؛ يعني داد و ستد.اينکه در کتابهاي فقهي می‌گويند: مداخله در سُوم برادر مسلمان يا حرام است يا مکروه! يعني کسي دارد معامله می‌کند شما وارد نشويد! «مُساومهًْ» که در فقه هست، يعني اين!فرمود:خدايا تو آگهي دادي در معاملات آگهي دادي به همه ما گفتي، شما وقت و عمر و آبرويتان و چيزي را می‌خواهيد به ديگري بفروشيد به من بفروشيد، من از همه گرانتر می‌خرم: «وَ أَنْتَ الَّذِي زِدْتَ فِي السَّومِ» آگهي مزايده زدي. اين حرف را براي چه کسي  می‌خواهی بزني! براي چه کسي  می‌خواهی کار کني! اين منبر را براي چه کسي بروي؟ چقدر بگيري؟ براي من برو من بيشتر می‌دهم، اين درس را براي چه کسي  می‌خواهی بخواني؟ براي کدام سِمت می‌خواهی بخواني، براي من بخوان من بيشتر می‌دهم، اين کار را، اين خدمات را، اين رفاهيات را، اين سياست را، اين نظام را، اين جهاد را، اين فداکاري را براي چه كسي  می‌خواهی انجام بدهي؟ به هر حال کارمند هستي، براي چه چيزي داري کار می‌‌کني؟ فرمود براي من معامله کن من بيشتر می‌‌خرم. تو آگهي مزايده زدي، گفتی طلبه هستی، دانشگاهي هستي، درس می‌‌خواني براي چه كسي  می‌خواهی بخواني؟ براي چه می‌‌خواني؟ براي هر كس و براي هر چيزی می‌‌خواني براي من بخوان، من بيشتر می‌‌خرم! اين دعاي امام سجاد است. دعا تنها اين نيست كه خدايا مريضِ مرا شفا بده!
امامان معصوم؛ انسان‌های درحد فرشته
ببينيد دين، تنها دينِ آرزو نيست؛ دين، دين تعليم است؛ اين «يا ليتنا» آرزو نيست، از دو طرف صداي «يا ليتنا» است، اين «يَا لَيتَنَا» كه ما در زياتنامه‌ها می‌‌خوانيم اين يك ادب ديني ماست كه می‌‌گوئيم اي كاش اين توفيق را می‌‌داشتيم ما بوديم؛ اما يك «يا ليتنا» هم آنها می‌‌گويند هر شهيدي هم می‌‌گويد: اي كاش با ما بوديد می‌‌ديديد اينجا چه خبر است؛ اين شهيد سوره «يس» است. در جريان شهيدِ سوره «يس» ذات اقدس الهي می‌‌فرمايد وقتي اين را شهيد كردند (قيلَ ادْخُلِ الْجَنَهًَْ)؛ گفتند :برو بهشت، اين بهشت برزخي است؛ آن وقت اين شهيد برزخي سوره «يس» از برزخ به ما می‌‌گويد: (يا لَيْتَ قَوْمي‏ يَعْلَمُونَ* بِما غَفَرَ لي‏ رَبِّي وَ جَعَلَني‏ مِنَ الْمُكْرَمينَ)؛(4) شهيد هم می‌‌گويد: اي كاش بوديد می‌‌ديديد اينجا چه خبر است. اين «اي كاش» از دو طرف هست، اين صريح قرآن است. نفرمود به ما باغ دادند، راغ دادند، لباس خوب دادند، اينها نيست (يا لَيْتَ قَوْمي‏ يَعْلَمُونَ * بِما غَفَرَ لي‏ رَبِّي وَ جَعَلَني‏ مِنَ الْمُكْرَمينَ)؛ «مُكرمين» در فرهنگ قرآن چه كساني‌اند؟ در سوره مباركه «انبياء» اوّل كسي كه خداي سبحان درباره آنها وصف كرامت را تثبيت كرده است فرشتگانند؛ در سوره «انبياء» دارد: (بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُونَ * لا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ)؛(5) ملائكه عباد مكرمند. همين بيان نوراني سوره مباركه «انبياء» را وجود مبارك امام هادي(ع) در زيارت «جامعه» براي اهل بيت می‌فرماید؛ ما در زيارت «جامعه» درباره اهل بيت(عليهم السلام) می‌‌گوئيم: «عِبَادِهِ الْمُكْرَمِين‏»(6) اينها در حد فرشته‌اند.
پس اين دعاي امام سجاد است که فرمود غير از خدا هيچ كس هيچ خريداري آگهي مزايده نمي‌زند، همه آگهي مناقصه می‌‌زنند، آن هم كالايي كه دست آنهاست مشخص است، تنها خريداري كه آگهي مزايده می‌‌زند خداست، می‌‌گويد با هر كه  می‌خواهی معامله كني هر چه داري من بيشتر می‌‌خرم، به همه ما می‌‌گويد؛ حالا يك وقت است كسي درس حوزوي می‌‌خواند يا درس دانشگاهي می‌‌خواند يا درس نظامي می‌‌خواند يا خدمات اجتماعي دارد يا پرستار است، یاكار ساده‌اي دارد، رُفتگر است، اين دعاي امام سجاد شامل حال همه آنهاست؛ اين رفتگر محترم كاري می‌‌كند و حقوقي می‌‌گيرد، آن سر جايش محفوظ است؛ اما اين براي رضاي خدا نظافت و بهداشت يك شهر را دارد تأمين می‌‌كند. فرمود من خريدم. آیا اين خدا محبوب نيست، اين خدا عزيز نيست؟! آن وقت بسياري از گريه‌ها براي همين است كه انسان شرمنده است در پيشگاه اين خدا، همه شئون را او داد، آن هم كالايي كه خودش به ما داد، از ما می‌‌خرد، آن هم با آگهي مزايده، ما هر چه داريم از اوست؛قرآن فرمود: (ما بِكُمْ مِنْ نِعْمَهًٍْ فَمِنَ اللَّهِ)(7) ما هم عرض می‌‌كنيم «اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَهًٍْ فَمِنْكَ»؛(8) ما اعتراف داريم، که چيزي از ما نيست؛ ولي مالِ تو را به تو با آگهي مزايده خريدار داريم می‌‌فروشيم. این (إِنَّ اللَّهَ اشْتَري‏ مِنَ الْمُؤْمِنينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ)(9) از همين قبيل است، (فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذي بايَعْتُمْ بِهِ)(10) از همين قبيل است, (هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلي‏ تِجارَةٍ تُنْجيكُمْ)(11) از اين قبيل است، عوض و معوّض هر دو براي اوست، اما بيشترين خريد از آن اوست.
بيانات حضرت آيت‌الله جوادي آملي (دامت بركاته) در جلسه درس اخلاق در ديدار با جمعی از دانشجويان و طلاب ، قم؛6 /8 / 1395 .
مرکز اطلاع‌رسانی اسرا
1. صحيفة سجادية، دعای28.        2. همان، دعای35.       3.همان، دعای45.
4. يس، 26 و 27.          5. انبياء، 26 و 27.      6. تهذيب‌الاحکام، ج6، ص96.
7. نحل، 53.    8. مصباح‌المتهجد ، ج1، ص63.    9و10. توبه، 111.  11. صف، 10.