پرسش:قرآن کریم در سوره «ص» می‌فرماید: «ابلیس از آتش آفریده شده» و در همان سوره، ابلیس(شیطان) تهدید به آتش جهنم شده، چطور ممکن است موجودی که از آتش آفریده شده به وسیله آتش عذاب شود؟

پاسخ:از چند زاویه می‌توان به این پرسش پاسخ گفت:
اول: اینکه عـذاب الهی و عـذاب‌هاي دوزخ و جهنم منحصـر به آتش نیست، و عـذاب‌هاي روحی و روانی نیز مطرح است. به عنوان مثال:
خداوند در قیامت با جهنمیان سخن نمی‌گوید این خودش نوعی عذاب است. گاهی خداوند کلمات تندي به آنها می‌گوید که اینها نوعی عذاب‌هاي روحی و روانی است.
محرومیت از بهشت عذابی بالاتر است. بنابراین عذاب جهنم منحصر در آتش نیست. و یکی از عذاب‌هاي الهی آتش است!
دوم: ممکن است بگوییم آتش جهنم و آتش‌هـاي دیگر مراتب تشـکیکی دارنـد، یعنی ذو مراتب هستند، به عبـارت دیگر، ممکن است یک آتش ضـعیف باشد و آتش دیگر قوي‌تر باشد و آتش قوي‌تر بر آتش ضعیف‌تر غلبه کند و آن را به نابودي بکشد.
در این رابطه شاهد مثال زیر پاسخی به این سؤال است.
شخصـی به سـخنان امام صادق علیه السـلام اعتراض ‌کرد و گفت: چگونه امام صادق علیه السـلام می‌گویـد: «شـیطان با آتش عـذاب می‌شود در حالی‌که هیـچ موجودي با جنس خودش عـذاب نمی‌شود؟» نقل شـده «بهلول» -که در آن زمان می‌زیسـته- یک جواب نقضـی جالبی به او داد به این ترتیب که وقتی با این شـخص روبرو شد کلوخی را برداشت و بر سـر او کوبید، سر او به شدت درد گرفت، و او نزد قاضـی یـا خلیفه شـکایت کرد. وقتی بهلول را خواسـتند، بهلول گفت: این کـار براساس مبناي خود این شـخص انجام شـده و اینکه می‌گوید درد دارم درست نیست، چرا که خود ایشان می‌گفت: چگونه همجنس همجنسـش را می‌تواند آزار بدهـد یا به‌وسـیله همجنسش عـذاب شود و من با کلوخی به سـر او زدم که خاك سـفت شـده بود و خود این آقا هم از جنس خاك است.
بهلول در حقیقت با این عملش خواست به این شخص پاسخ نقضی بدهد که چنانچه کلوخ - که انسان هم از آن جنس است - می‌توانـد به سـر انسان صدمه وارد کند و اذیت کند همان‌طور هم می‌تواند آتشـی موجب عذاب آتش دیگر بشود؛ یعنی جنس آتش می‌تواند مایه عذاب شیطان و جنیان بشود. وهیچ گونه منافاتی با یکدیگرندارد.