شرایط انتخاب دوست (7)

(پرسش و پاسخ)

 

پرسش:بر اساس آموزه‌های وحیانی چه شرایطی برای انتخاب دوست تعیین شده است؟

پاسخ:از آنجا که پیوند دوستی و رفاقتی، یک امر قلبی و درونی است، و به دنبال آن تاثیر متقابل و رنگ‌پذیری از یکدیگر محقق می‌شود، لذا اسلام با ملاک‌ها ومعیارهای دینی بر شرایط انتخاب دوست تاکید فراوان نموده است.
شرایط انتخاب دوست
انسان در باب انتخاب رفیق، باید «اختبار قبل الانتخاب» داشته باشد. یعنی شخصی را که می‌خواهد با او علقه دوستی برقرار کند، بیازماید که از آن به دوست‌یابی تعبیر کردیم در معارف ما این مسئله وجود دارد که انسان وقتی می‌خواهد با شخصی دوست شود، باید او را در سه رابطه عقلی، نفسی و عملی بیازماید و امتحان کند، یعنی از نظر اعتقادی، از نظر نفسانی که عبارت از شهوت و غضب است و از نظر عملی او را بیازماید. ببیند که آیا این شخص افسارگسیخته است یا مهار انسانیت و شرع دارد؛ مرز را رعایت می‌کند یا نه. از نظر عملی، لاابالی‌گری و بی‌بندوباری می‌کند یا متدین است.
جهت این اختبار را هم گفتیم که وقتی انسان رابطه تنگاتنگ نسبت به افراد پیدا کند، محبت و دلبستگی ایجاد می‌شود و این دلبستگی، گاهی برای انسان نقش حیاتی دارد و گاهی برعکس؛ چون وقتی دلبستگی آمد، انسان نسبت به رفیق هم کور می‌شود و هم کر می‌شود. قبل از آنکه کور و کر شوی، برو ببین چه عیوبی دارد، قبل از آنکه کور و کر شوی، یعنی دلبستگی پیدا کنی او را بیازما. آزمایش باید قبل از دلبستگی باشد.
شرایط زمانه و دوستی
روایتی از امام صادق(ع) است که تعبیر ایشان به خصوص در ارتباط با مسئله شرایط زمانی است؛ در روایت دارد که حضرت فرمودند: «اذا کان الزمان زمان جور و اهله اهل غدر فالطمانینهًْ الی کل احد عجز»، یعنی اگر زمان، زمان جور بود و مردم هم اهل نیرنگ بودند اعتماد به افراد از روی ناتوانی است.
حضرت مسئله شرایط زمانی را مطرح می‌کند و می‌فرماید اگر زمانه طوری است که اولا مرزشناسی کنار رفته است، جائر یعنی مرزشکن، نه مرز انسانی را رعایت می‌کنند و نه مرز الهی را، «اذا کان الزمان زمان جور» و ثانیا و اهله اهل غدر جو غالب در جامعه فریبکاری حقه، نیرنگ و غدر شده است و در اجتماع فریب غلبه دارد که گاهی هم تعبیر به زرنگی می‌کنند، می‌گویند: فلانی خیلی زرنگ است چون خوب سر مردم کلاه می‌گذارد، واقعا اینکه در روایات می‌گویند منکر به معروف و معروف به منکر تبدیل می‌شود، اتفاق می‌افتد. در این شرایط «فالطمانینهًْ الی کل احد عجز» با هر کس رابطه برقرار کنی بعد هم به او اعتماد کنی، دلیل بر ناتوانی تو است. آدم توانا هیچ وقت اینطور نیست، می‌رود تحقیق می‌کند، آن شخص را در سه رابطه اعتقادی، نفسانی و عملی زیر نظر می‌گیرد. توجه می‌کند مسائل اعتقادی و بینشی‌اش چگونه است؟ آیا با بینش‌های صحیح و با معیارهای صحیح همسو است؟ همچنین از نظر نفسانی، افسارگسیخته است یا نه؟ از نظر عملی لاابالی است یا نه، شخصی است که مرزشناس است؟ انسان باید در این سه رابطه اختبار داشته باشد، اختبار یعنی آزمایش قبل از دوستی.
زمان‌‌های آزمودن دوست
ما در باب آزمایش روایاتی داریم که اینها را مطرح می‌کنیم. در روایتی از علی(ع) است که فرمودند: «فی الشدهًْ یختبر الصدیق»،‌ کجا می‌توانی بفهمی چه کسی دوست تو است؟ در گرفتاری‌هایی که برای تو پیش می‌آید. در روایت دیگری از علی(ع) است که فرمودند: «عند زوال القدرهًْ یتبین الصدیق من العدو»، در هنگام زوال قدرت یعنی زوال توانایی، آنجا می‌فهمی چه کسی رفیق تو است، چه کسی رفیق تو نیست. این چیزی است که در روابط خودمان هم مطرح است، در مسائل اجتماعی‌مان هم مطرح است که آیا این شخص فقط در سراء و شادی با بنده است، یا در ضراء هم با بنده است؟ اینها نشانه‌های خوبی است، ولی خیال نکنید که تمامش همین است.