پرسش:تفسیر و تاویل قرآن کریم به چه معنا است و تفاوت آنها در چیست؟

پاسخ:مفهوم لغوی و اصطلاحی تفسیر
تفسیر در لغت به معنای پرده‌برداری، کشف و آشکار کردن معنای چیزی می‌باشد. اما به لحاظ اصطلاحی منظور از تفسیر قرآن کریم این است که ما معانی آیات قرآن و مقاصد خدای متعال را متوجه بشویم و برای دیگران بیان کنیم.
علامه طباطبایی(ره) در این باره می‌نویسد: تفسیر به معنای بیان معانی آیات قرآن و کشف مقاصد و مدلول‌های آن است. بدین ترتیب در تفسیر قرآن چند عنصر اساسی وجود دارد:
1- متوجه شدن معانی کلمات و آیات.
2- بدانیم، هدف خدا از بیان این آیه چه بوده است.
3- اینکه آن مطلب را برای دیگران اظهار و بیان کنیم.
اگر این سه مرحله انجام شود، تفسیر قرآن کریم صورت گرفته است.
البته چنین تفسیری باید براساس قرائن و منابع معتبر باشد. یعنی اینکه از قرائن عقلی و قرائن نقلی مثل آیات دیگر قرآن و احادیث پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت طاهرینش(ع) استفاده شود تا تفسیری معتبر و اصیل ارائه شود.
مفهوم لغوی و اصطلاحی تاویل
واژه تاویل در لغت به معنای ارجاع دادن چیزی به چیز دیگر است، مانند اینکه یک موضوعی را به یک معنایی ارجاع بدهیم، یا یک واقعه‌ای را به واقعه دیگر ارجاع بدهیم. پس تاویل ممکن است در اشیاء، به اشیاء باشد و ممکن است در معانی باشد. اما بحث ما درمورد معانی است. اما در اصطلاح تاویل به معنای برگرداندن یک معنای ظاهری به یک معنای باطنی و معقول برای جلوگیری از شائبه کفر و شرک است. چراکه اگر این تاویل صورت نگیرد و معنای ظاهری آیات ملاک تفسیر قرار گیرد، دچار انحراف فکری و شائبه‌های کفر و شرک می‌شویم. در قرآن کریم در آیات متعددی واژه تاویل آمده، ازجمله در آیه 7 سوره آل‌عمران می‌فرماید: و مایعلم تاویله الاالله والراسخون فی‌العلم» (آل‌عمران - 7) تاویل قرآن را جز خدا و کسانی که راسخ درعلم (عمیق و ژرف‌نگر) باشند، نمی‌دانند.
قدما و مفسرین واژه تاویل را به معنای تفسیر امروزی به کار می‌بردند ولی امروزه واژه تاویل به آن معنا به کار نمی‌رود، بلکه معنای جدیدی پیدا کرده، اکنون معنای مخالف ظاهر لفظ را تاویل می‌گویند. به عبارت دیگر برگرداندن ظاهر لفظ به معنای مرجوع و معقول.
به عنوان مثال قرآن می‌فرماید: «یدالله فوق‌ ایدیهم» دست خدا بالاتر است از دست‌های آنها(فتح-10) ظاهر این آیه شریفه این است که خدا دست دارد، ولی وقتی ما به آیات دیگر قرآن مثل آیه «لیس کمثله شئی» مراجعه می‌کنیم. با قرینه این‌گونه آیات، این آیه را تاویل می‌کنیم، یعنی آن را از ظاهرش به یک معنای دیگری برمی‌گردانیم و می‌گوییم مقصود دست نیست، بلکه مقصود قدرت خداست. یعنی قدرت خدا برتر است، و در ترجمه می‌نویسم: دست (قدرت) خدا بالای دست آنها است. نه اینکه (معا‌ذالله) خدا دست داشته باشد، چون هیچ چیز مثل خدا نیست و دست ما هم مثل دست خدا نیست و اینجا چیز دیگری از دست، منظور است. و یا با قرینه عقلی می‌دانیم که، چون خدا جسم نیست، نمی‌تواند دست داشته باشد، زیرا اگر جسم باشد، لازمه‌اش محدودیت است و خدا محدود نیست. البته برای واژه تاویل، صاحب‌نظران علوم قرآنی و تفسیر، معانی دیگری هم ذکر کرده‌اند. ازجمله علامه طباطبایی(ره) و برخی از اهل سنت آن را به معنای «حقیقت عینی» معنا کرده‌اند. و یا برخی دیگر تاویل را به معنای «توجیه متشابهات» دانسته‌اند و آیه شریفه «و ما یعلم تاویله الاالله» را چنین معنا کرده‌اند. توجیه متشابهات را غیر از خدا کسی نمی‌داند و برخی دیگر گفته‌اند: تاویل در این آیه به معنی تفسیر می‌آید. بنابراین اگر در کلمات صاحب‌نظران علوم قرآن و تفسیر جستجو کنیم برای تاویل حدود 12 معنا ذکر شده است، ولی مشهورترین آنها همان دو معنای اول بود که یکی به معنای تفسیر درنظر قدما و یکی هم به معنای خلاف ظاهر در نظر مفسران معاصر است ولی در مجموع به نظر می‌رسد واژه تاویل یک مشترک لفظی است، یعنی می‌تواند در جاهای مختلف معانی متعددی داشته باشد.
تفاوت تاویل با تفسیر
دانشمندان علوم قرآن و تفسیر معتقدند: تفسیر آن معنای ظاهری الفاظ است ولی تاویل جایی است که معنای خلاف ظاهر را با کمک قرینه عقلی یا نقلی  بیان کنیم. البته اگر تمام معانی تاویل را درنظر بگیریم که نزدیک به 12 معنا با کاربرد آن می‌شود، گاهی اوقات برخی از معانی تفسیر با تاویل یکی می‌شود، و در پاره‌ای معانی با هم متفاوت می‌شوند.