پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی انسان کامل چه خصلت‌ها و ویژگی‌هایی دارد؟
پاسخ:قرآن كريم و روايات معصومين(ع)، در آيات و روايات مختلف،تصويري گويا از سيرت يك انسان كامل را نشان داده‌اند كه برخي از اين علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
1- انسان كامل، خود را مسافر در طريق رسيدن به پروردگار مي‌بيند.
انا لله و انا اليه راجعون (بقره، 156) ما از خداييم و به سوي او باز مي‌گرديم.
يا ايها الانسان انك كادح الي ربك كدحا فملاقيه (انشقاق، 6) اي انسان! تو با تلاش و رنج به سوي پروردگارت مي‌روي و او را ملاقات خواهي كرد.
خداي تبارک و تعالي در نظر او، وجودي پنهان و غايب از صحنة حيات انساني و ساير وجودات امكاني نيست.
2- انسان كامل، در پرتو تعاليم ديني مي‌داند، كه دل و جان به دوست سپردن و بالاترين محبت‌ها و عشق‌ها را نثار او كردن، به دست آوردن بالاترين ارزش‌ها است. الذين آمنوا‌اشدّ حبا لله (بقره، 165) كساني كه ايمان آورده‌اند، به خدا محبت بيشتري دارند.
3- انسان كامل، سعادت خويش را در دل نبستن به دنيا و مظاهر و جلوه‌هاي آن مي‌بيند و دنيا را گذرگاه و پلي به سوي حيات اخروي مي‌داند: و ما الحيوه الدنيا الاّ متاع الغرور (آل عمران، 185) و زندگي دنيا جز ماية فريب نيست.
به همين جهت است كه سبكباري و وارستگي از تعلقات دنيا، از ويژگي‌هاي انسان كامل است.
علي (ع) فرمود: «تخففوا تلحقوا؛ سبكبار باشيد تا به مقصود برسيد» (نهج‌البلاغه خطبه 21)
4- انسان كامل به «حيات طيبه» واصل شده است: من عمل صالحاً من ذكر او انثي و هو مؤمن فلنحيينّه حيوة طيبه (نحل 97) هر زن و مردي كه عمل صالح انجام دهد و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگي پاكيزه‌اي حيات مي‌بخشيم.
5- انسان كامل، به شدت ديگر خواه است و از غم انسان‌ها رنج مي‌برد و تمامي همت خويش را مصروف نجات انسان‌ها و به كمال رساندن آنها مي‌كند: «لقد جائكم رسول من انفسكم عزيز عليه ماعنتم حريص عليكم؛ (توبه 128) قطعاً براي شما پيامبري از خودتان آمده كه بر او دشوار است شما در رنج بيفتيد، به (هدايت) شما حريص و نسبت به مؤمنان، دلسوز و مهربان است.»
اميرالمؤمنين علي(ع) در اين باره مي‌فرمايد: مبادا هوای نفس بر من غلبه كند و حرص جلودار من گردد كه به دنبال انتخاب طعام بروم. آخر نكند كه در حجاز يا يمامه شكمي باشد كه هرگز سيري نديده است. آيا شكم سير به سر برم، در حالي كه در اطرافم شكم‌هاي گرسنه و جگرهاي سوخته هست؟»(نهج‌البلاغه - نامه 45)
6- انسان كامل، در جست‌وجوي «خودآگاهي» است و در پي شناخت حقيقت خويش و كنار زدن «من» دروغين است. علي(ع) فرمود: عجبت لمن ينشد ضالّته و قد اضل نفسه فلا يطلبها؛ در شگفتم، از كسي كه اگر چيزي را گم كند، در جست‌وجوي آن برآيد و خود را گم كرده اما جست‌وجو نمي‌كند»(غررالحکم، ج 4، ص 340)
بنابراين، انسان كمال نيافته، از خود حقيقي خويش، غافل است اما از خود حيواني و غير اصيل خويش نه تنها غفلت ندارد، بلكه اعتنا و اهتمام شديدي به آن دارد. و طائفة قد اهمتهم انفسهم يظنون بالله غير الحق (آل عمران، 154) و گروهي در فكر نفس خود بودند و دربارة خدا گمان‌هاي ناروا مي‌بردند.
7- انسان كامل، شخص فروتن و متواضع است: و عباد الرحمن الذين يمشون علي الارض هوناً (فرقان 63) بندگان خدا، آن كساني هستند كه در روي زمين با تواضع راه مي‌روند.
پيامبر اكرم(ص) فرمود: «لا يدخل الجنّه من كان في قلبه مثقال حبّه من خردل من كبر كيف يستعظم نفسه و يتكبر علي غيره، آن كه در قلبش به اندازه خردلي كبر و غرور باشد، وارد بهشت نمي‌شود بنگر او چگونه خود را بزرگ مي‌شمارد و بر ديگري كبر مي‌ورزد».(سفینه‌البحار، ج 7، ص 403)