چرایی مکتب جعفری(۳)

(پرسش و پاسخ)

پرسش:چرا ازمیان مکتب امامان شیعه تنها مکتب امام جعفر صادق(ع) به عنوان مذهب جعفری در سیره اهل بیت(ع) نامیده شده است؟

پاسخ:در دو بخش قبلی پاسخ به این سوال که در تاریخ‌های 26 و 27 آبان ماه به چاپ رسیده است به موضوعاتی همچون بررسی اوضاع فرهنگی سیاسی و چگونگی مقابله با انحرافات فکری پرداخته شد. اینک در بخش پایانی، دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
قضا و قدر الهی، اختیار، یا بی‌اختیاری انسان از جمله مسایلی بود که باعث ایجاد فرقه‌های گوناگون میان مسلمانان شد. امام صادق(ع) پس از بیان حدیث «لاجبر و لاتفویض بل امر بین الامرین» در شرح آن چنین فرمود:‌ «زمانی که فردی انجام گناهی را اراده می‌کند و تو او را نهی می‌کنی و سپس رهایش می‌سازی و او گناه را مرتکب می‌شود، این ترک کردن تو به معنای امر او بر گناه نیست.»
3- تشکیل دانشگاه و کرسی تدریس
جلسات درس، یا دانشگاه بزرگ جعفری را می‌توان از مهم‌ترین اقدامات آن بزرگوار در جهت گسترش و نشر معارف و علوم اهل بیت دانست. قیام‌ها و شورش‌های متعدد که سرتاسر سرزمین اسلامی را دربر گرفته بود فضای مناسبی را برای امام صادق(ع) پدید آورد تا از سرگرمی حکومت به امور سیاسی نهایت استفاده بشود و با تاسیس حوزه بزرگ علمی، علوم مختلفی را- که برخی از آنها در اسلام سابقه نداشت- معرفی نماید.
حاصل تلاش‌های علمی امام(ع) و جلسه‌های درس ایشان، تعلیم و تربیت چهار هزار شاگرد بود. دانش‌آموختگان محافل علمی اقدام به جمع‌آوری بسیاری از احادیث متروک و فراموش شده کردند و کتاب‌های بسیاری را تالیف نمودند. گردآوری چهارصد اصل از سوی چهارصد تن از اصحاب آن حضرت را نمونه‌ای از مهم‌ترین اقدامات علمی آن زمان می‌توان برشمرد.
امام جعفر صادق(ع) در این حرکت علمی بزرگ توده‌های مردم را با معارف حقیقی دین اسلام آشنا نمود. آنان دریافتند که چگونه حاکمان و خلفای جور با غصب خلافت، مسیر جانشینی پیامبر اکرم(ص) را منحرف ساخته و مسلمانان را به تباهی و گمراهی کشاندند؛ از این رو توجه به اهل بیت و خاندان رسالت، روز به روز بیشتر شد و به دنبال آن قیام‌های متعدد برای مبارزه با ظلم و ستم دستگاه حاکمه به وقوع پیوست و مخالفت‌ها به اوج خود رسید.
4- تربیت متخصصین
تعلیم و تربیت شاگردان متخصص یکی دیگر از فعالیت‌های امام صادق(ع) بود. آن بزرگوار از استعداد شاگردان خود به خوبی آگاه بود و برای هر یک از آنان درخور ادراک و استعدادشان مطالب مهم و دقیق هر رشته علمی را در جلسات خصوصی در میان می‌گذاشت و به آموزش آنان می‌پرداخت.
5- برپایی مناظرات علمی
مناظرات علمی امام جعفر صادق(ع) نقش به سزایی در پیرایش و اصلاح اعتقادات و مبارزه با عقاید انحرافی داشت. آن بزرگوار همواره از دعوت متفکران و سران فرق و ادیان مختلف برای مناظره استقبال می‌نمود؛ چرا که بدین وسیله نه تنها بطلان عقاید و آرای منحرف آشکار می‌گردید، بلکه ثبت و ضبط مناظره‌ها دسترسی دیگران را به این مطالب آسان می‌نمود و بدین وسیله سایر مسلمانان در نقاط دیگر از آن بهره‌مند شدند. این گونه بود که فن گفت‌وگو و مناظره در میان مسلمانان به شیوه صحیح و مطلوب شکل گرفت و جایگاه ویژه خود را باز یافت.
شیوه امام صادق(ع) در مناظرات علمی بسیار حائز اهمیت است. دقت، متانت و علم امام به گونه‌ای بود که حتی تحسین مخالفان را برمی‌انگیخت. آن بزرگوار بر اساس امور مورد قبول طرف مقابل استدلال می‌نمود و چنان قاطعانه دلایل خود را بازگو می‌فرمود که طرف گفت‌وگو جز اعتراف به بطلان رای و نظر خود و تسلیم در برابر امام(ع) راه دیگری نداشت.
آن حضرت در مناظره با گروه‌های ملحد، بطلان عقاید آنها را به اثبات می‌رساند و درک و شناخت صحیح از توحید و صفات الهی را ارائه می‌فرمود.
سرانجام پس از 34 سال تلاش بی‌وقفه امام جعفر صادق(ع) در راه بیان حقایق و معارف دینی، حقیقت دین- که دچار انحرافات بسیاری شده بود- بار دیگر زنده شد و اصول اعتقادی صحیح دین اسلام تبیین گردید. این حرکت عظیم علمی سبب شد تا هرگونه شک و شبهه پیرامون مسائل دینی رخت بندد و در پی پاسخ‌های روشن و کافی به حاشیه رانده شود. از آن زمان تاریخ مذهب شیعه با نام مبارک امام جعفر صادق(ع) همراه و ملازم شد.