پرسش:علل کینه‌توزی و راهکارهای درمان آن را در تعامل با همنوعان توضیح دهید؟
پاسخ:مفهوم کینه
کینه‌توزی از گناهان بزرگ و زمینه‌ساز شرک به خداوند و دشمنی با دیگر همنوعان است. اگر انسان بتواند این بیماری را درمان کند، از بسیاری گناهان و رفتارهای ناپسند در امان خواهد بود. لذا ابتدا مفهوم کینه را از نظر روایات و اخلاق اسلامی مورد بررسی قرار داده سپس در درمان آن از نسخه شفا بخش امامان معصوم(ع) استفاده خواهیم نمود.
معنای کینه‌توزی این است که اگر بین دو نفر درگیری و برخوردی به وجود آید، پس از پایان درگیری ذهن و فکر هر کدام نسبت به دیگری تیره و تاریک شده و در دل نسبت به او بدبین و بدخواه باشد و به عبارت دیگر، دنبال فرصت و موقعیتی باشد که به نوعی از او انتقام بگیرد. در زبان عربی سه کلمه وجود دارد که به معنای کینه‌توزی آمده و در روایات شدیدا از آن نهی شده است: 1- حقد 2- غل 3- ضغن.
از مجموع روایاتی که در این باب وارد شده، تنها به یک روایت از رسول خدا(ص) اشاره می‌کنیم که حضرت فرمود: «المومن لیس بحقود»؛ مومن کینه‌توز نمی‌باشد و هرگز عداوت کسی را به دل نمی‌گیرد.(1) برای این که بتوانیم این صفت ناپسند را از وجود خویش دور کنیم، لازم است علل پیدایش کینه‌توزی را بشناسیم، علت شناسی هم در درمان کمک می‌کند و هم در پیشگیری از یک بیماری.
علل کینه‌توزی
یکی از علل اصلی پیدایش کینه‌توزی، جدال و خصومت است. در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که فرموند: «از جدال و خصومت بپرهیز، زیرا دشمنی و عداوت در درجه اول قلب آدمی را مشغول می‌دارد و در درجه دوم موجب نفاق و دورویی می‌گردد و در درجه سوم کینه‌ها و دشمنی‌ها را در دل مشتعل می‌سازد.»(2) از این روایت دانسته می‌شود که علت اصلی کینه‌توزی جنگ و جدال و بدبینی نسبت به یکدیگر است که به طور طبیعی موجب تنافر و جدایی بین مومنین شده و در دلهایشان حقد و کینه ریشه می‌گیرد.
لعن و نفرین کردن دیگران، فحش، مسخره کردن، طمع، توقع بیش از اندازه، خرده‌گیری، غیبت کردن و ضعف شخصیتی از جمله دیگر عوامل مهم ایجاد کینه‌اند.
درمان کینه‌توزی
1- اگر کسی بداند که کینه‌توزی یعنی عداوت و دشمنی دیگران را به دل گرفتن ثمری نداشته، تنها این شخص کینه‌توز است که دائما در آتش سوزانی که خود مشتعل ساخته گرفتار درد و رنج می‌باشد و باز بداند که کمترین زیانی عاید شخصی که مورد عداوت باطنی وی قرار گرفته است، نمی‌گردد به طور یقین از کینه‌توزی دست برخواهد داشت.
2- بعد از درک این حقیقت که کینه‌توزی کار ناپسندی است و پیامد خوبی ندارد، باید تلاش نمود که خود را متخلق به اخلاق حسنه و نیکو نموده از درگیری و برخورد با دیگران اجتناب ورزد.
3- ایجاد روحیه عفو و گذشت یکی از بارزترین مصداق‌های اخلاق اجتماعی است که در درمان و پیشگیری از کینه‌توزی نیز مؤثر است، اگر فرد دیگری شما را مورد اذیت و آزار و توهین قرار داده به جای آن که نسبت به او خشمگین شده و خصومت وی را در دل خود جای دهید، بهتر است با عفو و گذشت برخورد نمایید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
1- محجه البیضاء، ج 5 ص 317 2- میزان الحکمه، ج 1، ص 747