پرسش:نیت خیر و شر انسان قبل از وقوع عملی آن در محاسبه الهی از چه آثاری برخوردار است؟

پاسخ:پرواضح است که اعمال و رفتار انسان‌ها از افکار و نیت‌های آنان نشأت می‌گیرد. و هر کسی همان‌گونه که می‌اندیشد و نیت می‌کند عمل می‌کند. به تعبیر قرآن کریم «کل یعمل علی شاکلته» هر کس براساس شاکله (فکر و نیت خود) عمل می‌کند. (اسراء- 84) حال اگر مجموعه افکار و نیات انسان‌ها را به دو دسته خیر و شر و الهی و شیطانی تقسیم کنیم، بنابراین اعمال و رفتار انسان‌ها یا در جبهه حق و خیر و الهی قرار دارد یا در جبهه باطل و شر و شیطانی. در بعد رفتاری و عملکردها طبیعی است که هر کس براساس نوع عملکرد و اعمال و کردار خویش جزا و پاداش داده می‌شود. اما سؤال زمانی مطرح می‌شود که انسان به هر دلیلی نمی‌تواند و موفق نمی‌شود افکار و نیات خود را به منصه ظهور برساند و جنبه عینی و عملیاتی به آنها بدهد. در اینجا محاسبه الهی چگونه خواهد بود و چه آثاری برافکار و نیات خیر و شر انسان‌ها مترتب می‌شود؟
در اینکه نیت گناه، گناه شمرده می‌شود یا نه؟ جای بحث و بررسی است؛ ولی روایات ائمه(ع) دلالت دارد بر این که نیت گناه، عذاب و عقاب به دنبال ندارد.
پیامبراکرم(ص) فرمود: هرگاه بنده‌ام قصد گناه کند و انجام ندهد، چیزی بر او نمی‌نو‌یسم؛ و اگر عمل بد را انجام دهد، تنها همان یک گناه را بر او می‌نویسم.» (کنزالعمال، ج4،ص219)
این نکته نیز قابل توجه است که فکر و نیت گناه اگرچه گناه محسوب نمی‌شود وعذاب به دنبال ندارد، لکن بر روح انسان اثر منفی می‌گذارد و آن را آلوده و بدبو می‌کند. به یک روایت در این زمینه توجه کنید:
امام صادق(ع) فرمود: «حواریون نزد حضرت عیسی(ع) جمع شده، عرض کردند: ای معلم خوبی‌ها! ما را ارشاد ]و هدایت[  نما... پس (عیسی) گفت: موسی، نبی خدا دستور داده که زنا نکنید، و من دستور می‌دهم که فکر زنا نکنید تا چه رسد به انجام آن؛ زیرا کسی که فکر زنا کند مثل کسی است که آتشی را در اطاق زینت شده(رنگ‌کاری و سفید شده) روشن کند که دود زینت‌ها را از بین می‌برد، گرچه خانه آتش نمی‌گیرد.» (وسائل الشیعه، ج20، ص 318)
نیت خیر و ثواب آن
چنان‌که ذکر شد، نیت گناه و بدی، عذاب را به دنبال ندارد، اما نیت خیر، ثواب و پاداش را به دنبال خواهد داشت؛ در اینجا به نمونه‌هایی از روایات این باب اشاره می‌شود:
1. رسول خدا(ص) «ما در مدینه افرادی را باقی گذاشتیم که هیچ وادی‌ای را نپیمودیم و بر هیچ تپه‌ای بالا نرفتیم و در هیچ سراشیبی قدم نگذاشتیم، مگر اینکه آنان نیز با ما بودند. عرض کردند: چگونه با ما هستند، در حالی که حضور پیدا نکردند؟ فرمود: نیت‌هایشان ]با ماست[.» (کنزالعمال، ج3، ص 425)
البته مراد این نیست که قصد کنند در کنار پیامبر(ص) حضور داشته باشند و دیگر کاری انجام ندهند؛ بلکه قصد جدی برای حضور داشته باشند، و واقعا دل‌هایشان برای حضور در جبهه پر زند و موانعی مثل بیماری و امثال آن از حضور، محرومشان کرده باشد که در این صورت ان‌شاءالله خدا به آنها پاداش حضور را خواهد داد.
2. امام علی(ع) به مردی که آرزو می‌کرد کاش برادرش نیز حاضر می‌بود تا شاهد پیروزی خدا بر دشمنانش در جمل باشد، فرمود: «آیا دل برادرت با ما بود؟ عرض کرد: آری. حضرت فرمود: پس او با ما بوده است. هر آینه در این سپاه افرادی حضور داشته‌اند که هنوز در پشت پدران و زهدان مادران‌اند و به زودی روزگار آنان را به جهان هستی آورد و با وجود آنها (جبهه) ایمان نیرو گیرد) (نهج‌البلاغه- خطبه 55)
استاد مطهری(ره) شبیه این داستان را درباره جنگ صفین چنین نقل نموده است: «هنگامی که امیرالمومنین(ع) از جنگ صفین مراجعت می‌نمود، شخصی از اصحاب آن حضرت خدمت ایشان آمد و عرض کرد: یا امیرالمومنین! دوست  داشتم برادرم در این جنگ بود و به فیض درک رکاب شما نائل می‌شد. حضرت در جواب فرمود: بگو نیتش چیست؟ تصمیمش چه هست؟ آیا این برادر تو معذور بود و نتوانست بیاید و در جنگ شرکت کند؟ و یا نه، بدون عذری از شرکت در جنگ خودداری کرد و نیامد؟ اگر معذور نبود و نیامد، بهتر همان‌که نیامد، و اگر عذری داشته که با ما باشد، پس با ما بوده است.
آن مرد عرض کرد: بله یا امیرالمومنین!  اینطور بود؛ یعنی نیتش این بود که با ما باشد.
حضرت فرمود: پس نه تنها برادر تو با ما بود؛ بلکه با ما بوده‌اند کسانی که هنوز در رحم‌های مادران‌اند و افرادی که هنوز در اصلاب پدران‌اند. و تا دامنه قیامت اگر افرادی یافت شوند که واقعا از صمیم قلب نیت و آرزوهایشان این باشد که ای کاش علی را درک می‌کردم و در رکاب او می ‌جنگیدم، ما آنها را جزء اصحاب خود می‌شماریم.» (گفتارهای معنوی، ص 237)
براساس همین منطق است که در زیارت امام حسین(ع) عرضه می‌داریم: «یا لیتنی کنت معکم فافوز فوزا عظیما؛ ای کاش من با شما بودم، پس به رستگاری بزرگی دست می‌یافتم، (و به شهادت می‌رسیدم).»