وسعت بهشت و جهنم

(پرسش و پاسخ) 

پرسش:در آموزه‌های وحیانی اسلام وسعت بهشت و جهنم در چه حد و حدودی تعریف شده است؟

پاسخ:در آموزه‌های وحیانی اسلام بهشت و جهنم مکانی وجود دارد و از مخلوقات خدای متعال است. حال سوالی که در این رابطه مطرح می‌شود این است که وسعت و گستره بهشت و جهنمی که به لحاظ مکانی موجود است چقدر است و در کجا قرار دارد؟ در پاسخ به این سوال به نحو اجمال به برخی از آیات مورد نظر استناد می‌کنیم:
1- خداوند متعال درباره گستره بهشت می‌فرماید: «و سارعوا الی مغفرهًْ من ربکم و جنهًْ عرضها السموات و الارض اعدت للمتقین»، و شتاب کنید برای رسیدن به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که وسعت آن، آسمان‌ها و زمین‌ است که برای پرهیزگاران آماده شده است. (آل‌عمران- 133) مراد از «عرض» در آیه شریف، پهنا و گستره است. در زبان عربی،‌ هنگامی که می‌خواهند بگویند فلان شی از وسعت برخوردار است. واژه «عرض» را به کار می‌برند.
عبارت (جنهًْ عرضها السموات و الارض) کنایه از این است که بهشت از نظر گستره، ‌به اندازه‌ای وسیع است که به نهایت وسعت رسیده است و یا به قدری است که قوه واهمه بشری از درک گستره آن ناتوان است. هر چند معاد جسمانی است و بهشتیان و جهنمیان با وجود جسمانی، پاداش و کیفر داده می‌شوند ولی بهشت و جهنم ویژگی‌های این جهان مادی را ندارد،‌ زیرا با پرچیده شدن این جهان مادی و تمام کرات آسمانی و ویران شدن آنها، قیامت آغاز می‌شود: «یوم تبدل الارض غیر الارض و السموات و برزوا لله الواحد القهار» در آن روز که این زمین به زمین دیگر و آسمان‌ها (به آسمان‌های دیگر) مبدل می‌شود و آنان در پیشگاه خداوند واحد قهار ظاهر می‌گردند. (ابراهیم- 48) «اذا الشمس کورت* و اذا النجم انکدرت» هنگامی که خورشید در هم پیچیده شود و هنگامی که ستارگان بی‌فروغ شوند؛ (تکویر- آیات 1 و 2) «اذا السماء انفطرت* و اذا الکواکب انتثرت» هنگامی که آسمان از هم شکافته شود و هنگامی که ستارگان پراکنده شوند و فرو ریزند. (انفطار- آیات 2 و 1)
بنابراین بهشت و جهنم در عالم دیگری فوق این جهان مادی است و ویژگی‌های این جهان مادی را ندارد. آن عالم از نظر گستره به اندازه‌ای است که وسعت بهشت به مقدار آسمان‌ها و زمین است و جنهم نیز از وسعتی برخوردار است که همه گنه‌کاران در آن جای می‌گیرند. (المیزان، ج 4، ص 20)
در روایت است که پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) در پاسخ این پرسش که اگر وسعت بهشت،‌ آسمان‌ها و زمین است،‌ پس دوزخ کجاست؟ فرمودند: چون شب آید،‌ روز کجاست؟ (تفسیر نورالثقلین، ج 1،‌ ص 463)
2- در قرآن کریم آمده است که بهشت به متقیان نزدیک می‌شود «وازلفت الجنهًْ للمتقین» و دوزخ برای گمراهان آشکار می‌گردد «و برزت الجحیم للغاوین» (شعرا- 90 و 91) منظور از نزدیک شدن بهشت به متقیان و آشکار شدن جهنم برای گمراهان این است که متناسب با اعمال انسان‌ها بهشت در پیش روی متقیان قرار می‌گیرد و داخل شدن آنان در بهشت زحمتی برایشان ندارد و جهنم برای گمراهان به صورت شفاف آشکار می‌گردد. این در حقیقت قبل از ورود آنان به بهشت و دوزخ است که هر یک از این دو گروه منظر و جایگاه خود را از نزدیک می‌بینند. مومنان مسرور و گمراهان وحشت زده می‌شوند و این نخستین برنامه‌های پاداش و کیفر آنها است. جالب اینکه نمی‌فرماید: پرهیزگاران را به بهشت نزدیک می‌کنند بلکه می‌فرماید: بهشت را به آنها نزدیک می‌سازند و این اشاره به مقام بسیار با ارزش و با عظمت آنها است. نکته دیگر در مورد آیه شریفه این است که بهشت  و جهنم الان وجود دارد ولی ما از آن دور و محجوبیم و چشم ما به لحاظ محدودیت‌های این دنیا توان دیدن آن را ندارد. اما آن روز که یوم الانکشاف و یوم تبلی السرائر است، دیگر حجاب و غطا وجود ندارد و همه چیز آشکار می‌شود،‌ بهشت و جهنم هم آشکار می‌شود.