۱۴۵۶ - (پاسخ به شبهات ):نقش حضرت خدیجه(س) در خنثی‌کردن محاصره اقتصادی مشرکان ۱۴۰۳/۱۲/۲۵
(پاسخ به شبهات ):
نقش حضرت خدیجه(س) در خنثی‌کردن محاصره اقتصادی مشرکان
۱۴۰۳/۱۲/۲۵
متن شبهه: یکی از انواع جهاد، جهاد با مال است. حضرت خدیجه(س) چگونه جهاد با مال داشت؟ او مگر چقدر ثروت داشت که توانست جهاد مالی کند؟
پاسخ: حضرت خدیجه(س) پیش از ازدواج با پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به عنوان یک تاجر موفق (و یکی از فعالان اقتصادی) شهرت داشت.(1) در توصیف شخصیت ایشان بیان شده است: «او زنی شریف و با‌‌درایت بود که خداوند خیر و کرامت برای او در نظر گرفته بود. به لحاظ نسب در طبقه متوسط از انساب عرب جای داشت، اما دارای شرافتی عظیم و ثروتی زیاد بود»(2) با این وجود ایشان پیش از بعثت به خاطر خویشاوندی، شرافت و جایگاه حضرت محمد(ص) در بین مردم، امانتداری، خوش‌خلقی و راستگویی ایشان حاضر به ازدواج با حضرت شدند.(3)
حضرت خدیجه پس از بعثت، تمام اموال خود را در راه خدا و پیامبرش صرف کرد تا آنجا که آن حضرت در توصیف مجاهدت مالی ایشان فرمود: «هیچ مالی هرگز به من سود نبخشید آن‌گونه که ثروت خدیجه(س) به من سود بخشید.»(4)
اقدامات حضرت خدیجه در مجاهدت مالی و بخشیدن ثروت خود در راه تعالی اسلام و مسلمانان و همچنین رفع مشکلاتی که از تحریم‌های اقتصادی قریش پدید آمده بود، دلیل این بیان حضرت بود. بیش از هشتاد هزار شتر در کاروان‌های متعدد، اموال تجاری حضرت خدیجه(س) را به مراکز اقتصادی جهان آن روز حمل می‌کردند.(5)
ایشان تمام توان اقتصادی خود را برای کمک به پیامبر و پیشبرد اهداف ایشان هزینه کردند تا آنجا که هنگام رحلت، مالی برای ایشان بجز مالی اندکی باقی نمانده بود؛ چراکه تمام اموالشان را درراه اسلام هزینه کردند.(6)
پیامبر اکرم(ص) به واسطه اموالی که حضرت خدیجه در اختیارشان قرار داده بود، به کمک نیازمندان و مستمندان پرداختند. در طول این دوران، پیامبر با این اموال، بدهی‌های مسلمانان را ادا کرده، اسیران را آزاد نموده و از ناتوانان حمایت می‌کردند. همچنین، به تأمین نیازهای فقرای اصحاب خود می‌پرداختند. بدین‌ترتیب، ثروت حضرت خدیجه(س) نقش محوری و بی‌بدیلی در تقویت بنیان‌های اسلام و حمایت از مسلمانان اولیه ایفا کرد.(7)
نقش خدیجه(س) در دور زدن محاصره اقتصادی مشرکان
مهم‌ترین بخش جهاد مالی حضرت خدیجه مرتبط با سه سال هفتم تا دهم بعثت یعنی محاصره اقتصادی مشرکان مکه در شعب ابی‌طالب بود.
بر اساس گزارش منابع تاریخی، ایشان در طول این دوره، اجناس را چندین برابر قیمت واقعی‌شان خریداری و آن را به محاصره‌شدگان می‌رساند.(8)
به عنوان مثال در این مدت حکیم بن حزام برادرزاده خدیجه(س)، بر شترها، گندم و خرما را حمل می‌کرد و با زحمت و خطر زیاد، آنها را به بنی‌هاشم می‌رساند.(9)
علاوه بر این در موسم حج (ماه رجب و ذی‌الحجه) که رسول خدا و یارانشان می‌توانستند از شعب خارج شوند، مقداری آذوقه و مواد خوراکی تهیه و سپس در دوران محاصره در جهت تأمین معاش محاصره‌شدگان از آن استفاده می‌کردند.(10)
بعد از پایان محاصره شعب ابی‌طالب در رمضان سال دهم بعثت حضرت خدیجه در این دوران بر اثر شدت سختی‌ها و مشکلات از دنیا رفت، اما بخش اندکی از اموال او که بعد از پایان‌یافتن محاصره مسلمانان در شعب، باقی مانده بود در جریان هجرت مسلمانان به مدینه هزینه شد. برهمین اساس نقل شده است که در اثنای هجرت به مدینه، برخی از مسلمانان به‌خاطر تنگدستی و فقر، قادر به هجرت نبودند، اما پیامبر اکرم(ص) به کمک باقی‌ماندة اموال حضرت خدیجه آنان را یاری کردند و بدین‌وسیله توانایی هجرت به مدینه را پیدا کردند.(11)
نتیجه‌گیری
حضرت خدیجه(س) بعد از ازدواج با رسول خدا، همراهی فراوانی با آن حضرت برای دستیابی به اهداف متعالی‌شان داشتند. این همراهی به حدی بود که ایشان نه‌تنها جان خود را در راه دفاع و همراهی با پیامبر اکرم فدا کردند بلکه تمام اموال خویش را در اختیار آن حضرت قرار دادند تا بر اساس مصالح مسلمانان و جامعه اسلامی هزینه کنند.
معرفی منبع جهت مطالعه بیشتر
- کتاب «خصائص‌ام المؤمنین خدیجه کبری(س)» نوشته حسین تهرانی، انتشارات طوبای محبت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. ابن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، 1407/ 1986، ج ۲، ص ۲۹۳؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، ط الأولى، 1414/1993، ج ۱، ص ۶۳.
2. ابن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، 1407/ 1986، ج ۲، ص ۲۹۳؛ ابن سید الناس، عیون الاثر، بیروت، دارالقلم، ط الأولى، 1414/1993، ج ۱، ص ۶۳.
3. طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ط الثانیه، 1387/1967، ج 2، ص 281.
4. طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، دارالثقافه، قم، چ اول، 1414 ق، ص 468.
5. دانشنامه حضرت خدیجه، مشخصات نشر دیجیتالی: اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، ۱۳۹۲ ش، ص ۱۰۳.
6. مجلسى، بحار الأنوار (ط- بیروت)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چ دوم، 1403 ق، ج ۱۹، ص ۱۶؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، بیروت، بی‌تا، ج ۲، ص ۳۱.
7. مجلسى، بحار الأنوار (ط- بیروت)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چ دوم، 1403 ق، ج ۱۹، ص ۱۶؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، بیروت، بی‌تا، ج19، ص 63
8. طبرسی، إعلام الوری بأعلام الهدی، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ سوم، ۱۳۹۰ ش، ج ۱، ص ۱۲۵-۱۲۸.
9. سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، تجزیه و تحلیل کاملی از زندگی پیامبر اکرم (ص)، قم، بوستان کتاب قم، ۱۳۸۵ ش، ص ۳۴۳؛ ابن‌هشام، السیره النبویه، دارالمعرفه، بیروت، بی‌تا، ج ۱، صص ۳۵۳-۳۵۴.
10. علوی المالکی الحسنی، سید محمد، مناقب خدیجه الکبری، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، ج ۱، ص ۲؛ دانشنامه حضرت خدیجه،مشخصات نشر دیجیتالی: اصفهان، مرکز تحقیقات رایانه‌ای قائمیه اصفهان، ۱۳۹۲ ش، ص ۱۰۷.
11. طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، قم، دارالثقافه، چ اول، 1414 ق، ص 468.