علل حرمت غیبــت  

۱۴۰۴/۰۲/۱۲

یکی از منکرات و اخلاق زشت، پشت سر یکدیگر حرف زدن است. در اصطلاح دینی به این رفتار با شرایط خاصی غیبت گفته می‌شود؛ یعنی زمانی که در غیاب فرد، عیب‌های پنهان او گفته شود. 
در قرآن و روایات، غیبت مذمت شده است. گناه آن، هم برای گوینده و هم برای شنونده ثبت می‌شود. در واقع برای زشتی غیبت کردن علت‌های مختلفی بیان شده که برخی در دنیا و برخی در آخرت است.
دلایل زشتی غیبت و حکمت‌های حرمت آن و راه برون‌رفت از آن
1. غیبت به معنای بدگویی کردن پشت سر دیگران و آشکار کردن عیب است. غیبت، حرام و از گناهان کبیره است. از دلایل زشتی و حرمت، مضرات اجتماعی آن است مانند: از بین رفتن حس اعتماد در جامعه و بین افراد،
ایجاد کینه‌ورزی و دشمنی، اشاعه فحشا در جامعه و گسترش فساد، جسور شدن گناهکاران. زمانی که به‌ وسیله غیبت گناه‌ها بازگو شود، فرد گناهکار، دیگر ابایی از پنهان کردن گناهش ندارد و آن را علنی انجام می‌دهد، امنیت روانی و به خطر افتادن آبروی افراد.
از مهم‌ترین سرمایه‌ها در دنیا احترام و آبروی انسان‌هاست. 
با زشت و حرام دانستن غیبت، خداوند متعال خواسته که این سرمایه بزرگ بر باد نرود و حرمت اشخاص در هم نشکند.
نکته دیگر اینکه «غیبت»، باعث سوءظن و بدبینى است و پیوندهاى اجتماعى را سست می‌کند و سرمایه اعتماد را از بین می‌برد. همچنین، غیبت باعث ایجاد کینه و دشمنی در دل‌ها می‌شود.
2. اگر از نگاه اخروی و معاد باوری نیز بخواهیم زشتی غیبت را بررسی کنیم، می‌بینیم که در روایات اسلامى تعبیراتى بسیار سخت و تکان دهنده در این زمینه دیده می‌شود، که نمونه‌اى از آن را در ادامه می‌آوریم: پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمودند: «‌ اِنَّ الدِّرْهَمَ یُصِیْبُهُ الرَّجُلُ مِنَ الرِّبا اَعْظَمُ عِنْدَ اللّهِ فِى الْخَطِیْئَهِ مِنْ سِتٍّ وَ ثَلاثِیْنَ زَنْیَه، یَزْنِیْهَا الرَّجُلُ! وَ اَرْبَى الرِّبا عِرْضُ الرَّجُلِ الْمُسْلِمِ!؛ درهمى که انسان از ربا به دست مى آورد، گناهش نزد خدا از سى‌و‌شش زنا بزرگ‌تر است! و از هر ربا بالاتر، آبروى مسلمان است.»(1) در حدیث دیگرى آمده است: روزى پیامبر با صداى بلند خطبه خواند و فریاد زد: «یا مَعْشَرَ مَنْ آمَنَ بِلِسانِهِ وَ لَمْ یُؤْمِنْ بِقَلْبِهِ! لاتَغْتابُوا الْمُسْلِمِیْنَ، وَ لاتَتَّبِعُوا عَوراتِهِمْ، فَاِنَّهُ مَنْ تَتَّبَعَ عَوْرَهَ اَخِیْهِ تَتَّبَعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ، وَ مَنْ تَتَّبَعَ اللّهُ عَوْرَتَهُ یَفْضَحَهُ فِى جَوْفِ بَیْتِهِ؛ اى گروهى که به زبان ایمان آورده‌اید و نه با قلب! غیبت مسلمانان نکنید و از عیوب پنهانى آنها جست‌وجو ننمایید؛ زیرا کسى که در امور پنهانى برادر دینى خود جست‌وجو کند، خداوند اسرار او را فاش می‌سازد و در دل خانه‌اش رسوایش مى کند.»(2) 
در روایت دیگری امام صادق(ع) مى‌فرماید: «‌مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِن رِوَایَهً یُرِیدُ بِهَا شَیْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوَّتِهِ لِیَسْقُطَ مِنْ أَعْیُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللهُ مِنْ وَلَایَتِهِ إِلَى وَلَایَةِ الشَّیْطَانِ فَلَا یَقْبَلُهُ الشَّیْطَانُ!؛ کسى که به منظور عیب‌جویى و آبروریزى مؤمنى سخنى نقل کند، تا او را از نظر مردم بیندازد، خداوند او را از ولایت خودش بیرون کرده، به سوى ولایت شیطان می‌فرستد؛ اما شیطان هم او را نمی‌پذیرد.»(3) 
تمام این روایات و عبارات تکان‌‌دهنده، به دلیل اهمیت زیادى است که اسلام براى آبرو و حیثیت اجتماعى مؤمنان قائل است. همچنین به دلیل تأثیر منفی زیادی است که غیبت در وحدت جامعه و اعتماد متقابل و پیوند دل‌ها دارد. از آن بدتر اینکه غیبت عاملى براى دامن زدن به آتش کینه، عداوت و دشمنى، نفاق و اشاعه فحشاء در سطح اجتماع است؛ چرا­که وقتى عیوب پنهانى مردم از طریق غیبت آشکار شود، زشتی و قبح گناه از میان می‌رود و آلودگى به آن آسان می‌شود.
3. بهتر است افراد به جای غیبت، در دورهمی‌های خانوادگی با طرح سؤالات و مباحث علمی ‌روز و مسائل مورد علاقه، به بحث‌های مفید بپردازند و از کسانی که در آنجا حضور ندارند صحبت نکنند تا به مرزهای غیبت هم نزدیک نشوند. از سوی دیگر برای نشاط و خنده و لذت بردن در مهمانی‌ها راه‌های مختلفی وجود دارد که حرام هم نیست، مانند بازی‌های گروهی جذاب که می‌توان به جای گناه و غیبت از این بازی‌ها نیز استفاده کرد.
پی‌نوشت‌ها:
1 و 2. ورام بن ابی‌فراس، مسعود بن عیسى، مجموعه ورّام، قم، چاپ اول، 1410 ق، ج1، صص 116 و 115.
3. ابن بابویه، محمد بن على، الأمالی، تهران، چاپ ششم، 1376ش، ص486.