۱۵۱۰ - دکتر روح‌افزا، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده: مادری زیباترین قدرت زن است/مادر بودن یک ارزش و فضیلت اخلاقی۱۴۰۴/۰۲/۳۱
دکتر روح‌افزا، پژوهشگر حوزه زنان و خانواده:
مادری زیباترین قدرت زن است
۱۴۰۴/۰۲/۳۱
دکتر فرشته روح‌افزا، پژوهشگر حوزه زن و خانواده، در نشست (وبینار) تخصصی «ارتباط گره‌های شناختی با عدم فرزندآوری» با نگاهی تحلیلی و فرهنگی، بازتعریفی از جایگاه مادری در عصر هجوم رسانه‌ای ارائه داد.
وی در این نشست، اظهار داشت: برای ما برنامه‌ریزی کرده‌اند؛ برای ما مادر بودن را به بن‌بست تبدیل کرده‌اند. آنها از طریق رسانه، آموزش و الگوهای وارداتی، سعی دارند هویتی جدید برای زن مسلمان تعریف کنند؛ هویتی که در ظاهر مترقی است اما در باطن، نقش‌آفرینی زن در خانواده و جامعه را تضعیف می‌کند.
دو تصویر متضاد از زن
روح‌افزا با اشاره به تضاد دو تعریف رایج از زن در فضای رسانه‌ای و فرهنگی گفت: از یک سو، با تصویرسازی زن مدرن، شاغل، مستقل، بدون وابستگی عاطفی و دارای بدن خوش‌فرم روبه‌رو هستیم و از سوی دیگر، زن اصیل اسلامی که مادر، مربی، محور خانواده و عامل تربیت تمدن‌ساز است.
این پژوهشگر حوزه زنان و خانواده تاکید کرد: نه تحصیلات، نه اشتغال، نه آرمان‌خواهی، هیچ‌کدام با مادری در تعارض نیستند؛ اما تقابل‌سازی دروغین بین «زن موفق» و «مادر موفق»، دقیقا همان تله‌ای است که غرب برای زنان ما طراحی کرده است.
رسانه‌ها چگونه ذهن دختران را برنامه‌ریزی می‌کنند؟
وی با انتقاد از تبلیغات رسانه‌ای پیرامون موفقیت‌های ظاهری، به ساختار ذهنی نسل جدید دختران اشاره کرد و گفت: رسانه‌ها برنامه‌ریزی کرده‌اند تا مادری را فدای مدرک تحصیلی، شغل‌پرستیژدار و استانداردهای فریبنده زیبایی کنند. وقتی تعریف زن موفق را محدود به شغل و درآمد می‌کنید، مادری تبدیل به عقبگرد می‌شود، نه تعالی.
روح‌افزا، روند فعلی را حاصل روایت‌های وارداتی دانست و افزود: فرمولی که امروز به دختران ما تلقین می‌شود چنین است: ابتدا دکترا بگیر، سپس شغل خوب پیدا کن، بعد ازدواج کن، و در نهایت اگر فرصتی باقی ماند، بچه‌دار شو. نتیجه آن چیزی نیست جز زنانی ۳۵ تا ۴۰ ساله که نه فرصت مادری دارند، نه همسر مناسب، و نه آرامش درونی.
زن؛ ابزار رشد مادی یا معمار تمدن؟
این پژوهشگر حوزه خانواده و زنان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به خاطره‌ای از یکی از اساتید غربی که دارای دو فرزند بدون ازدواج رسمی بود، گفت: حتی در جوامع غربی نیز زنان نمی‌توانند از مادری عبور کنند. حال، چگونه است که ما با پتانسیل عاطفی و فطری بالاتر، باید این نقش را قربانی مدرنیته کنیم؟ زن ایرانی باید بداند که او باید بجنگد، اما نه برای تصاحب پست‌های اداری، بلکه برای روشن نگه داشتن چراغ خانه‌ای که می‌تواند دنیایی را نورانی کند.
مادر بودن یک ارزش و فضیلت اخلاقی
۱۴۰۴/۰۲/۳۱
در همه ادیان الهی از مادر و شأن و جایگاه و کارکردهای تربیتی، فرهنگی و اجتماعی آن سخن به میان آمده است.
در دین اسلام نیز ابعاد مختلفی از جایگاه مادری مورد بحث و بررسی قرارگرفته است. یکی از مباحثی که در موضوع مادری قابل‌طرح است جنبه اخلاقی آن است.
پاسخ به این سؤال که مادری ارزش اخلاقی دارد یا خیر و فضیلت اخلاقی محسوب می‌شود یا نه؛ از یک‌سو با نظر به بررسی چیستی ارزش اخلاقی و شرایط تحقق آن ممکن است و از سوی دیگر نیازمند واکاوی منابع نقلی و سخنان عالمان و اندیشمندان مسلمان درباره شأن مادری است.
1. ارزش اخلاقی مادری از منظر فلسفه اخلاق
نظر به معنای مطلوبیت در ارزش، متعلق دستورات، سلیقه‌ها، قراردادها و نیز اهداف، افعال، اشیاء و اشخاص می‌توانند به ارزش متصف شوند.(1)
در نتیجه ارزش اخلاقی به فعل یا صفت اخلاقی اطلاق می‌شود.(2)
به عبارت دقیق‌تر مراد از ارزش اخلاقی، ارزش‌های عملی، فعلی یا رفتاری است که با اختیار از انسان صادر شود یا منشأ آنها فعل اختیاری انسان باشد و یا اینکه نتیجه امری ناشی از اختیار انسان باشد و موضوع آن رفتار اختیاری انسان است یعنی عملی که انسان آن را با اختیار و انتخاب خود انجام می‌دهد.(3)
از سوی دیگر از منظر اسلامی ارزش اخلاقی مشتمل بر ارزش مثبت و منفی است و ارزش اخلاقی مثبت آن ارزشی است که تأثیر مثبتی در رسیدن به ارزش ذاتی (کمال نهائی) داشته باشد.(4)
به این معنا که موجبات کمال نهائی انسان را فراهم کند و در راستای تحقق آن قرار گیرد.
بر پایه این دو نکته ازآنجا که «مادر شدن» یک کنش اختیاری است و در حقیقت موضوع رفتار اختیاری انسان است می‌تواند متصف به ارزش اخلاقی شود. همچنین ازآنجا که بر طبق منابع روایی -که در ادامه ذکر خواهد شد- مادری، شأنی است که دارای اجر و ثواب است و این اجر و ثواب نشان می‌دهد نقشی مثبت در کمال نهائی انسان دارد، می‌توان گفت مادری دارای ارزش اخلاقی مثبت بوده و یک فضیلت اخلاقی محسوب می‌شود.
2. منزلت مادری در نزد انبیا و اولیای الهی
بررسی آیات و روایات نشان می‌دهد شأن مادری در نزد انبیاء و اولیای الهی شأنی والا است. حضرت ابراهیم(ع) برای پدر و مادرش دعا می‌کند و از خدا می‌خواهد که آنها را مورد غفران و آمرزش قرار دهد.
در قرآن کریم در این‌باره از زبان آن حضرت آمده است: پروردگارا، من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، در آن روز که حساب برپا می‌شود، بیامرز. (5) از حضرت عیسی(ع) نیز در قرآن کریم نقل‌شده که فرمود: مرا نسبت به مادرم نیکوکار قرار داده و جبار و شقی قرار
نداده است.(6) اینکه یک پیامبر الهی از خداوند متعال توفیق نیکوکاری به مادرش را طلب می‌کند نشان‌دهنده مقام والای مادر در نزد آن حضرت است. همچنین امام سجاد(ع) در باب حق مادر و عظمت و منزلت او می‌فرماید: حق مادر بر تو این است که بدانی او تو را حمل کرد، آن‌گونه که هیچ‌کس، دیگری را حمل نمی‌کند؛ و از میوه قلبش به تو داد که احدی به دیگری نمی‌دهد؛ تو را با جمیع اعضاء و جوارحش در آغوش گرفت و باکی نداشت از اینکه گرسنه باشد درحالی‌که تو را می‌پوشاند و در آفتاب باشد تا تو را در سایه نماید و خواب را به خاطر تو ترک کرد و تو را از سرما و گرما محافظت کرد و تو در برابر این‌همه خدمت، کجا می‌توانی شکرگزار او باشی، مگر به کمک و یاری و توفیق پروردگار.(7)
این بیانات نشان‌دهنده جایگاه والا و ارزشمند مادر است به همین جهت دستور به پاسداشت آن و ادای حق آن صادرشده است.
جایگاه مادری با فرزندآوری
3. مادری کنشی اختیاری است که با فرزندآوری محقق می‌شود، بنابراین برای تشخیص ارزشمندی مقام مادر می‌توان به بررسی ارزش اخلاقی فرزندآوری توجه کرد و از آن زاویه به تعیین اهمیت ارزش اخلاقی شأن مادری اشاره نمود.
در برخی روایات برای زحمت فرزندآوری مادران ارزش والایی در نظر گرفته‌شده است. در روایتی به پاداشی هم ردیف رزمنده و شهید برای فرزندآوری مادران اشاره شده است: لِلْمَرْأَهِ مَا بَیْنَ حَمْلِهَا إِلَى وَضْعِهَا إِلَى فِطَامِهَا مِنَ الْأَجْرِ کَالْمُرَابِطِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِنْ هَلَکَتْ فِیمَا بَیْنَ ذَلِکَ کَانَ لَهَا مِثْلُ مَنْزِلَهِ الشَّهِیدِ؛ (8) زن از ابتدای بارداری تا وضع حمل و پس از آن تا از شیر گرفتن کودک اجری مانند رزمنده در راه خدا دارد و اگر در این دوران از دنیا برود منزلتی مانند منزلت شهید دارد.
در روایت دیگری با برشمردن سختی‌های فرزندآوری و تربیت آن، از اجر و ثواب آن سخن به میان آمده است. پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) دراین‌باره فرموده است: إِذَا حَمَلَتِ الْمَرْأَهُ کَانَتْ بِمَنْزِلَهِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْمُجَاهِدِ بِنَفْسِهِ وَ مَالِهِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَإِذَا وَضَعَتْ کَانَ لَهَا مِنَ الْأَجْرِ مَا لَا تَدْرِی مَا هُوَ لِعِظَمِهِ فَإِذَا أَرْضَعَتْ کَانَ لَهَا بِکُلِّ مَصَّهٍ کَعِدْلِ عِتْقِ مُحَرَّرٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ فَإِذَا فَرَغَتْ مِنْ رَضَاعِهِ ضَرَبَ مَلَکٌ عَلَى جَنْبِهَا [جَنْبَیْهَا] وَ قَالَ استأنف]اسْتَأْنِفِی] الْعَمَلَ فَقَدْ غُفِرَ لَکِ؛(9) هنگامی‌که زن، باردار می‌شود در تمام طول مدت حمل به‌منزله روزه‌دار و شب‌زنده‌دار و مجاهد در راه خدا با جان و مال است و هنگامی‌که وضع حمل می‌کند آن‌قدر خدا به او پاداش می‌دهد که هیچ‌کس حد آن را از عظمت نمی‌داند و هنگامی‌که فرزندش را شیر می‌دهد، در برابر هر مکیدنی از سوی کودک، خداوند پاداش آزاد کردن برده‌ای از فرزندان اسماعیل را به او می‌دهد و هنگامی‌که دوران شیرخوارگی کودک تمام شد، یکی از فرشتگان بزرگوار بر پهلوی او می‌زند و می‌گوید: برنامه اعمال خود را از نو آغاز کن چرا که خداوند همه گناهان تو را بخشید. بدیهی است وقتی یک کنش اختیاری دارای اجر و ثواب اخروی باشد نشان‌دهنده ارزش اخلاقی مثبت آن است.
در روایت زیبای دیگری پیامبر اکرم(ص) فرمود: الْجَنَّهُ تَحْتَ أَقْدَامِ الْأُمَّهَات؛ (10) بهشت زیر قدم مادران است. همچنین فرمود: تَحتَ أَقدَامِ الأُمَّهَاتِ رَوضَهٌ مِن رِیَاضِ الجَنَّه؛(11) باغی از باغ‌های بهشت در زیر پای مادران است.
منابع برای مطالعه بیشتر:
1. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام.
2. جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جمال و جلال.
3. افضلی، مرضیه؛ انتظاری، علی، جایگاه مادری از منظر شهید مطهری در مقایسه با فمینیسم.
4. کبیری قمی، نعیمه؛ معصومی زواریانی، سمیرا، نقش تربیتی زن در جامعه اسلامی.
پی‌نوشت‌ها:
1. مصباح یزدی، محمدتقی، پیش‌نیازهای مدیریت اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم، 1388، ص 142.
2. فتحعلی، محمود و دیگران، فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، زیر نظر آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم، 1391، ص 193.
3. مصباح یزدی، محمدتقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ پنجم، 1391، ج 1، ص 49.
4. مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ هفدهم، 1384، ص 461.
5. ابراهیم، آیه 41.
6. مریم، آیه 32.
7. ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، بیروت، دارالاضواء، 1405 ق، ج 2، ص 460.
8. همان، ج 3، ص 561.
9. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1364 ش، ج 21، ص 451.
10. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، دنیای دانش، 1382، ص ۴۳۴.
11. نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسه آل‌البیت لإحیاء التراث، 1408 ق، ج 15، ص 181.