پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، زندگی اجتماعی انسان‌ها چه ضرورت‌ها و الزاماتی را اقتضا می‌کند که در پرتو عمل به آنها جامعه مطلوب دینی شکل خواهد گرفت؟
پاسخ:ضرورت زندگی اجتماعی
بدون تردید انسان یک موجود اجتماعی خلق شده که بدون تعامل با انسان‌های دیگر نمی‌تواند نیازهای خود را تامین نماید و در ابعاد روحی و خلقی تکامل پیدا کند. ضرورت‌های ناشی از زندگی اجتماعی و وابستگی متقابل اعضا به یکدیگر، زمینه دیگری جهت ترغیب جمع به رعایت ارزش‌های مشترک، فراهم می‌سازد. بنابراین انسان از آنجا که یک موجود اجتماعی است، و طبیعتش او را به سوی زندگی گروهی سوق می‌دهد، و لازمه این سوق دادن این است که یک انسان اراده‌اش را داخل در اراده همه و فعلش را داخل در فعل همه کند، و باز لازمه آن، این است که در برابر قانونی که اراده‌ها را تعدیل می‌کند و برای اعمال حد و مرز درست می‌کند، خاضع گردد.
مهم‌ترین ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی
قرآن کریم به مهم‌ترین ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی که همگان ملزم به اجرای آن در جامعه دینی می‌باشند، اشاره کرده است:
1- ایمان و اعتقاد به متعلقات خاص
«و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب‌هایش و فرستادگانش ایمان آورده‌‌اند.(بقره-285)
2- برخورداری از تقوای الهی
«پس تا می‌توانید از خدا پروا بدارید و بشنوید و فرمان ببرید.»(تغابن-16)
3- خوف از خدا
«و اما کسی که از مقام پروردگارش هراسید و نفس (خود) را از هوس بازداشت، پس قطعاً بهشت جایگاه اوست.(نازعات-41-40)
4- اعتقاد به برخورداری از محبت خداوند
«ما شما را تنها به خاطر خدا اطعام می‌کنیم، و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم.»(انسان-9)
5- اعتقاد به آگاهی دقیق خداوند بر جمیع اعمال جوارحی و جوانحی
«آیا نمی‌دانند که خداوند آنچه را پوشیده می‌دارند، و آنچه را آشکار می‌کنند، می‌داند؟»(بقره-77)
6- اعتقاد به حسابرسی دقیق خداوند
«و اگر آنچه را در دل‌های خود دارید، آشکار یا پنهان کنید، خداوند شما را طبق آن محاسبه می‌کند.»(بقره-284)
7- جلب توجه به کرامت نفسانی
«و چه بد بود، آنچه خود را به آن فروختند، اگر می‌دانستند.»(بقره-104)
8- ایجاد زمینه معرفتی و روانی برای حصول حالت تعادل میان خوف و رجا
«و به رحمت وی امیدوارند و از عذابش می‌ترسند، چراکه عذاب پروردگارت همواره در خور پرهیز است.»(اسراء-57)
9- توجه دادن به مسئولیت فرد در قبال سرنوشت خویش
«نگاه‌شان دارید که آنها مورد بازخواست هستند.»(صافات-24)، «گوش و چشم و دل، همه مسئولند.»(اسراء-36)
10- ترغیب به عمل صالح با طرح شکر خداوند
«و هرکس خواهان آخرت باشد، و نهایت کوشش را برای آن بکند، و مؤمن باشد، آنانند که از تلاش آنها تشکر خواهد شد.»(اسراء-19)
11- تکلیف افراد به قدر توان برای بستن راه بهانه‌تراشی
«خداوند هیچ‌کس را جز به قدر توانایی‌اش تکلیف نمی‌کند.»(بقره-286)
12- آسان‌گیری و سهولت در تکالیف
«خدا برای شما آسانی می‌خواهد، و برای شما دشواری نمی‌خواهد».(بقره-185)
13- برانگیختن احساسات و عواطف انسانی
«و باید عفو کنند و گذشت نمایند، مگر دوست ندارید که خدا بر شما ببخشاید.(نور-22)
14- تشویق و تحسین و ایجاد انگیزه
«و یاری مؤمنان برما فرض است. (روم- 47)
15- نکوهش و توبیخ با هدف تحذیر
«اُفّ بر شما و بر آنچه غیر از خدا می‌پرستید. مگر نمی‌اندیشید؟» (انبیاء- 67)
16- ارجاع سود و زیان کارها به شخص عامل
«آنچه از خوبی به دست آورده به سود او، و آنچه (از بدی) به دست آورده به زیان اوست» (بقره- 276)
17- ترغیب به خود حسابرسی
و هرکس باید بنگرد که برای فردا (ی خود) از پیش چه فرستاده است، و از خدا بترسید. در حقیقت خدا به آنچه می‌کنید آگاه است. (حشر- 18)
18- ترغیب به اندیشه با بیان دلیل احکام
«وای خردمندان، شما را در قصاص زندگانی هست، باشد که به تقوا گرایید» (بقره- 179)
19- بشارت به فرجام نیک
«و کسانی را که ایمان آورده‌اند، و کارهای شایسته انجام داده‌اند، مژده ده که ایشان را باغ‌هایی خواهد بود که از زیر (درختان) آنها جوی‌ها روان است» (بقره- 25)
 

2 -ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی 

3 - ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی 

پرسش: از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، زندگی اجتماعی انسان‌ها چه ضرورت‌ها و الزاماتی را اقتضا می‌کند، که در پرتو عمل به آنها جامعه مطلوب دینی شکل خواهد گرفت؟
پاسخ: در دو بخش قبلی پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: ضرورت زندگی اجتماعی و مهم‌ترین ضرورت‌ها و الزامات زندگی اجتماعی شامل 31 مورد آن به نحو اجمال پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم:
32- توجه دادن به بسته شدن مجاری ادراک به سبب نافرمانی
«خداوند به سبب کفرشان بر آن (قلبشان) مهر زد که جز عده کمی ایمان نمی‌آورند» (نساء- 155)
33- توجه دادن به ابتلا به خشکسالی و کمبود، به عنوان پیامد اعمال سوء
«و در حقیقت ما فرعونیان را به خشکسالی و کمبود محصولات دچار کردیم، باشد که عبرت گیرند» (اعراف- 130)
34- ابتلا به سنت استدراج (اعطای پیاپی نعمت‌ با هدف افرایش استحقاق عذاب)
«و کسانی را که آیات ما را تکذیب کردند، به تدریج از جایی که نمی‌دانند گرفتار (مجازاتشان) خواهیم کرد، و به آنها مهلت می‌دهم، زیرا طرح و نقشه من قوی است» (اعراف- 182 و 183) 
35- تهدید به نزول عذاب دنیوی
«پس کسانی که از فرمان او تمرد می‌کنند، بترسند، مبادا بلایی به ایشان رسد یا به عذابی دردناک گرفتار شوند.» (نور- 63)
36- وعده پاداش ویژه این جهانی:
خداوند به کسانی که از شما ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند،‌ وعده داده است که حتما آنان را در این سرزمین جانشین(خود) قرار دهد، همان‌گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین(خود) قرار داده و آن دینی را که برایشان پسندیده است، به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنی مبدل گرداند.» (نور-55)
37- وعده پاداش ویژه آن جهانی
«و به زودی کسانی را که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، در باغ‌هایی که از زیر(درختان) آن نهرها روان است درآوریم. برای همیشه در آن جاودانند، و در آنجا همسران پاکیزه دارند، و آنان را در سایه‌ای پایدار درآوریم.» (نساء-57)
38- وعده پاداش مضاعف
«کیست آن‌کس که به (بندگان) خدا وام نیکویی دهد تا (خدا) آن را برای او چند برابر بیفزاید؟(بقره-245)
39- وعده پوشاندن بدی‌ها و ترغیب به انجام نیکی‌ها
«و بخشی از گناهان شما را می‌زداید.»(بقره-271)،‌ «خوبی‌ها، بدی‌ها را از میان می‌برد، این برای پندگیرندگان پندی است.»(هود-114)
40- روایت تصویری از سرنوشت اخروی ظالمان
«و روزی است که ستمکار دست‌های خود را می‌گزد و) می‌گوید: ای‌کاش با پیامبر(ص) راهی را برمی‌گرفتیم.(فرقان-27)
41- تهدید کلی
«وای بر هر دروغ‌زن گناه‌پیشه.»(جاثیه-7)
42- تهدید به حبط اعمال
«آنان کسانی‌اند که در (این) دنیا و (در سرای) آخرت، اعمال‌شان به هدر رفته و برای آنان هیچ یاوری نیست.»(آل‌عمران-22)
43- تهدید به عذاب اخروی
«آری کسی که  بدی به دست آورد و گناهش او را در میان گیرد، پس چنین کسانی اهل آتش‌اند و در آن ماندگار خواهند بود.»
(بقره-81)