التزام عملی به ارزش‌ها و آثار سازنده آن (3)
(پرسش و پاسخ
۱۴۰۴/۰۵/۰۶
پرسش:از منظر آموزه‌های و حیانی اسلام، جامعه و کسانی که به ارزش‌های متعال الهی التزام عملی پیدا می‌کنند و در سلوک و رفتار فردی و اجتماعی خود متجلی می‌سازند، چه پیامدها و آثار مثبت و سازنده‌ای پیدا خواهند کرد؟
پاسخ:دینداری عموماً و به تبع آن التزام عملی به رعایت ارزش‌های مورد تایید دین، هدفها و غایت‌هایی را جست‌و‌جو می‌کند. برخی از آیات قرآن تلویحاً و تصریحاً به این هدفها توجه داده است.
بدیهی است غایت‌ها نیز به تبع نوع ارزش‌ها متفاوت خواهد بود. هدف‌های غایی از طریق ارزش‌های ذاتی و هدف‌های قریب و متوسط از طریق ارزش‌های واسط و ابزاری جست‌و‌جو می‌شود. جامع‌ترین و متعالی‌ترین هدف غایی، جلب رضای خداوند و نیل به سعادت اخروی است. توجه به این سنخ غایت‌ها با توجه به عظمت و جایگاه انحصاری آنها، نقش بسیار مهمی در ترغیب مؤمنان به قبول و رعایت ارزش‌های متناسب و تن‌دادن به لوازم آنها دارد. به بیان دیگر امید دستیابی به این هدفها، محرک و مشوق دیگری برای التزام مؤمنانه و ضمانت اجرایی کافی برای تحقق آنها فراهم می‌سازد.
هدف‌های غایی
اگرچه جامع‌ترین و متعالی‌ترین هدف غایی جلب رضایت پروردگار و قرب الهی و رسیدن به رستگاری و سعادت اخروی است، اما در قرآن‌کریم این ارزش جامع و غایی با تعبیر‌ها و وجوه مختلفی بیان شده که اهم آنها عبارتند از:
1- رسیدن به وجه‌الله
«این (انفاق) برای کسانی که خواهان وجه‌الله (خشنودی خدا) هستند، بهتر است و اینان همان رستگارانند» (روم- 38)
2- جلب رضایت خداوند
«و هرکس برای طلب خشنودی خدا چنین کند، به‌زودی او را پاداش بزرگی خواهیم داد» (نساء- 114)
3- جلب مغفرت خداوند
«و برای نیل به آمرزشی از پروردگار خود بشتابید» (آل‌عمران- 133)
4- جلب رحمت الهی
«و نماز را برپا کنید و زکات را بدهید، و پیامبر (خدا) را فرمان برید تا مورد رحمت قرار گیرید» (نور- 56)
5- نیل به فوز عظیم
«و هرکس از خداوند و پیامبر او اطاعت کند، وی را به باغ‌هایی داخل می‌کند که از زیر (درختان) آن نهرها روان است. در آن جاودانند و این همان کامیابی بزرگ است» (نساء- 13)
6- رستگاری (در دنیا و آخرت)
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! ربا را (با سود) چندین برابر نخورید، و از خدا پروا کنید، باشد که رستگار شوید» (آل‌عمران- 130)
7- وصول به سرای سلامت
«و خدا (شما را) به سرای سلامت فرا می‌خواند» (یونس- 25) در برخی آیات راه رسیدن به این «دارالسلام»، سبل‌السلام معرفی شده است «خدا هرکس را که از خشنودی او پیروی کند، به وسیله آن (کتاب) به راه‌های سلامت رهنمون می‌شود» (مائده- 16)
آثار و نتایج التزام به ارزش‌ها
در برخی از آيات قرآن به آثار و نتیجه‌های مترتب بر دینداری و التزام به ارزش‌ها توجه شده است. زبان و بیان این دسته از آیات، هرچند از برخی جهات با آیات مذکور در بخش هدفها و غایت‌ها مشابهت دارد، اما در مقایسه به نتیجه‌های عینی‌تر و به بیانی به هدف‌های متوسط در مسیر سلوک مؤمنانه توجه داده شده است، که اهم آنها عبارتند از:
1- خروج از ظلمت به نور
«خداوند سرور کسانی است که ایمان آورده‌اند، آنان را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی خارج می‌کند» (بقره- 257)
2- کسب تقوا
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما مقرر شده است، همان‌گونه که بر کسانی که پیش از شما (بودند) مقرر شده بود، باشد که پرهیزکار شوید» (بقره- 183)
التزام عملی به ارزش‌ها و آثار سازنده آن(2)
پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، جامعه و کسانی که به ارزش‌های متعالی الهی التزام عملی پیدا می‌کنند و در سلوک و رفتار فردی و اجتماعی خود متجلی می‌سازند، چه پیامدها و آثار مثبت و سازنده‌ای پیدا خواهند کرد؟
پاسخ:در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: هدف‌های غایی شامل: هفت هدف و آثار و نتایج التزام به ارزش‌ها شامل: خروج از ظلمت و کسب تقوا پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
3- هدایت قلبی و قدرت تشخیص حق از باطل
«وهرکس که به خدا ایمان بیاورد، دلش را هدایت می‌کند، و خداوند بر هرچیزی دانا است» (تغابن- 11)
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر تقوای الهی را پیشه خود کنید، برای شما (نیروی) تشخیص (حق از باطل) قرار می‌دهد»(انفال- 29)
4- دریافت رأفت و رحمت قلبی و ویژه
«و در دل‌های کسانی که از او پیروی کردند، رأفت و رحمت نهادیم» (حدید- 27) «و اما کسانی که به خدا ایمان آوردند، و به او تمسک جستند، به زودی (خداوند) آنان را در جوار رحمت و فضلی از جانب خودش درآورد، و ایشان را به سوی خود، به راهی راست هدایت کند» (نساء- 175)
5- دریافت سکینه و آرامش روحی و زوال خوف و حزن
«آنگاه خدا آرامش خود را بر فرستاده خود و بر مؤمنان فرود آورد، و سپاهیانی فرو فرستاد که آنها را نمی‌دیدید» (توبه- 26)
«آگاه باشید که بر دوستان خدا نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می‌شوند» (یونس- 62)
6- رفعت مقام
«تا خدا (رتبه) کسانی از شما را که گرویده و کسانی را که دانشمندند (برحسب) درجات بلند گرداند» (مجادله- 11)
7- عزت‌یابی
«هرکس سربلندی می‌خواهد، سربلندی یکسره از آن خداست» (فاطر- 10)
8- برتری و سیادت
«و اگر مؤمنید، سستی نکنید و غمگین مشوید که شما برترید» (آل عمران- 139)
9- آسان شدن سختی‌ها و نجات از مشکلات و گشایش امور
«اما آنکه (حق خدا را) داد و تقوا پیشه کرد و پاداش (نیکوتر) را تصدیق کرد، به زودی راه آسانی پیش پای او خواهیم گذاشت» (لیل- 705) «سپس فرستادگان خود و کسانی را که گرویدند می‌رهانیم، زیرا بر ما فریضه است که مؤمنان را نجات دهیم» (یونس- 103) «و هرکس تقوای خدا را پیشه کند، (خدا) برای او راه برون‌رفتی قرار می‌دهد و از آن جایی که گمان نمی‌کند به او روزی می‌رساند» (طلاق- 2 و 3)
10- ماندگاری نام نیک در جامعه
«و از رحمت خویش به آنان ارزانی داشتیم، و ذکر خیر بلندی بر‌ایشان قرار دادیم» (مریم- 50)
11- محبت‌یابی در دل‌ها
«کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، به‌زودی (خدای) رحمان برای آنان محبتی (در دل‌ها) قرار می‌دهد» (مریم- 96)
12- افزایش قدرت مقابله با دشمنان
«اگر از میان شما بیست تن صابر و شکیبا باشند، بر دویست تن چیره می‌شوند، و اگر از شما یکصد تن (صابر و شکیبا) باشند بر هزار تن از کافران پیروز می‌گردند، چراکه آنان قومی‌اند که نمی‌فهمند (انفال- 65)
13- نیل به نتیجه‌ها و پاداش‌های ویژه
«و اگر (مردم) در راه درست، پایداری و استقامت بورزند، قطعاً آب گوارایی به ایشان می‌نوشانیم» (جن- 16)
التزام عملی به ارزش‌ها و آثار سازنده آن (3)
پرسش:از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، جامعه و کسانی که به ارزش‌های متعالی الهی التزام عملی پیدا می‌کنند و در سلوک و رفتار فردی و اجتماعی خود متجلی می‌سازند، چه پیامدها و آثار سازنده و مثبتی پیدا خواهند کرد؟
پاسخ:در دو بخش قبلی پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: هدف‌های غایی شامل هفت هدف و آثار و نتایج التزام به ارزش‌ها شامل: خروج از ظلمت و کسب تقوا و یازده مورد دیگر از آثار سازنده التزام به ارزش‌ها پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
14- نزول فرشتگان و بشارت به نعمت‌ها
«در حقیقت کسانی که گفتند: پروردگار ما خدا است، سپس ایستادگی کردند، فرشتگان بر آنان فرود می‌آیند (و می‌گویند:) نترسید، و غمگین نباشید، و به بهشتی که وعده داده شده بودید، شاد باشید.»(فصلت-30)
15- مشمول استغفار فرشتگان شدن و مغفرت و پاداش ویژه
«و برای کسانی که ایمان آورده‌اند، طلب آمرزش می‌کنند: پروردگارا رحمت و دانش تو بر هر چیز احاطه دارد، کسانی را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده‌اند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاه دار».(غافر-7) «مگر کسانی که شکیبایی ورزیده و کارهای شایسته کرده‌اند، که برای آنان آمرزش و پاداشی بزرگ خواهد بود».(هود-11)
16- عفو گناهان و لغزش‌ها
«و از بدی‌هایشان درخواهیم گذشت، در مورد اصحاب بهشت، همان وعده صادقی که به آنان وعده داده شده است».(احقاف-16)
17- ایمنی از عذاب الهی
«و تا آنان طلب آمرزش می‌کنند، خدا عذاب‌کننده ایشان نخواهد بود».(انفال-33) «مگر کسانی که شکیبایی ورزیده و کارهای شایسته کرده‌اند، که برای آنان آمرزش و پاداشی بزرگ خواهد بود». (هود-11)
18- برخورداری از فرجام نیک
«پس شکیبا باش که فرجام نیک از آن تقواپیشگان است» (هود-49)
19- راه‌یابی به بهشت جاودان
«و هرکس به خدا ایمان بیاورد و کار شایسته انجام دهد، او را در باغ‌هایی که از زیر (درختان) آن جویبارهایی روان است، درمی‌آورد، جاودانه می‌مانند. قطعاً خداوند روزی را برای او نیکو گردانیده است» (هود- 49)
جمع‌بندی
غایت‌های مطرح شده در قرآن شامل: جلب رضای الهی، جلب مغفرت و رحمت الهی و رسیدن به سعادت و فوز عظیم در پرتو ارزش‌هایی حاصل می‌شود که مؤمنان به این ارزش‌ها، التزام عملی داشته باشند، در این صورت است که آثار سازنده و ایجابی پایبندی به ارزش‌ها در ساحت فردی و اجتماعی انسان‌ها به بروز و ظهور می‌رسد. تردیدی نیست که عمل مؤمنانه به ارزش‌ها در مقیاس فردی و اجرائی شدن آنها در سطح جامعه، و بروز و ظهور آنها، به تمهید و آماده‌سازی مقدمات، ایجاد زمینه‌های شناختی، احساسی عاطفی و رفتاری، رفع موانع موجود و محتمل، و تدبیرساز و کارهای تسهیلی و ترغیبی و مشوق‌های محیطی نیاز دارد.
بنابراین با عنایت به همه این مؤلفه‌ها، التزام عملی به رعایت ارزش‌ها با سرپیچی، مخالفت و تمرد از آنها آثار حقیقی متناسب را به دنبال دارد، و این انتخاب انسان‌ها است که در نهایت سرنوشت افراد و جوامع انسانی را تعیین می‌کند.