پرسش:چرا امام حسن(ع) در مقابل معاویه اقدام به جهاد و مبارزه شهادت‌طلبانه نکرد و پرشکوه‌ترین نرمش قهرمانانه تاریخ را رقم زدند و صلح بامعاویه را پذیرفتند؟
پاسخ:هر کشته‌شدنی شهادت نیست
صلح امام حسن(ع) شرایط و مقتضیات خاص خودش را دارد و هیچ تخلف و گریزی از آن نبود. آن روز شهادت ممکن نبود. مرحوم شیخ راضی آل یاسین در کتاب خود به نام «صلح ‌الحسن» ثابت می‌کند که اصلا جایی برای شهادت نبود. هر کشته‌شدنی که شهادت نیست. کشته‌شدن با شرایطی شهادت است. آن شرایط در زمان امام حسن(ع) نبود. امکان نداشت که آن روز کسی بتواند در آن شرایط حرکت مصلحت‌آمیزی انجام بدهد که کشته بشود و اسمش شهادت باشد و خودکشی نکرده باشد. بنابراین اگر حق خود علی(ع) بود و در آن شرایط قرار می‌گرفت، ممکن نبود کاری بکند غیر از آن کاری که امام حسن(ع) کرد. هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید که امام حسن(ع) فلان گوشه کارش سؤال‌برانگیز است. کار آن بزرگوار صددرصد با استدلال منطقی غیرقابل تخلف منطبق بود. حتی امام حسین(ع) هم در این صلح با امام حسن(ع) شریک بود. صلح را تنها امام حسن(ع) نکرد. امام حسن(ع) این کار را کردند، منتها امام حسن(ع) جلو بود و امام حسین(ع) پشت سر او بود. امام حسین(ع) جزو مدافعان صلح امام حسن(ع) بود، و در مجالس مختلفی از این ایده دفاع می‌کرد.
تفاوت‌های شرایط زمان امام حسن(ع) و امام حسین(ع)
1- امام حسن(ع) در مسند خلافت بود، اما امام حسین(ع) در جایگاه معترض معاویه به عنوان یک فرد طاغی و معترض در زمان امام علی(ع) قیام کرد، به عنوان اینکه من خلافت علی(ع) را قبول ندارم به این دلیل که علی(ع) کشندگان عثمان را که خلیفه بر حق مسلمین بوده پناه داده است و حتی خودش هم در قتل خلیفه مسلمین شرکت داشته است. پس علی(ع) خلیفه بر حق مسلمین نیست. امام حسن(ع) بعد از امام علی(ع) در مسند خلافت قرار می‌گیرد و مدت شش ماه خلافت می‌کند. معاویه هم روز به روز نیرومندتر می‌شود. به علل خاص تاریخی وضع حکومت امام علی(ع) در زمان خودش که امام حسن(ع) هم وارث آن وضع حکومت بود، از نظر داخلی تدریجا ضعیف‌تر می‌شود و بعد از شهادت آن حضرت به فاصله هجده روز معاویه با بسیج عمومی برای فتح عراق حرکت و علیه امام حسن(ع)‌قیام می‌کند. امام حسن(ع) در مقام خلیفه مسلمین اگر با این نیروی طغیانگر و معارض معاویه می‌جنگید، منجر به کشته شدن خلیفه مسلمین و شکست مرکز خلافت آنان می‌شد که این برای عالم اسلام بی‌احترامی و ننگ است که خلیفه مسلمین را در مسند خلافت بکشند؟! ولی کشته‌شدن امام حسین(ع) به عنوان یک فرد معترض بود نه خلیفه مسلمین.
2- اختلاف در جبهه داخلی امام حسن(ع) و خیانت برخی از اصحاب
بسیاری از اصحاب امام حسن(ع)‌به حضرت خیانت کردند و منافقین زیادی در کوفه پیدا شده بودند. یکی از بلاهای بزرگی که در کوفه پیدا شد، مسئله پیدایش خوارج بود که خود خوارج را امام علی(ع) معلول آن فتوحات بی‌بندوبار می‌داند بدون اینکه افراد یک تعلیم و تربیت کافی بشوند. به هر حال در کوفه یک چنددستگی پیدا شده بود که اگر امام حسن(ع) ایستادگی می‌کرد یک لشکر انبوه حداقل سی چهل هزار نفری و به قول برخی مورخین تا صد هزار هم می‌توانست فراهم کند در برابر لشکر صد و پنجاه هزار نفری معاویه. اما نتیجه چه بود؟ اگر امام حسن(ع) می‌جنگید یک جنگ چند ساله‌ای میان دو گروه عظیم مسلمین شام و عراق رخ می‌داد و چندین ده هزار نفر مردم از دو طرف کشته می‌شدند بدون آنکه یک نتیجه نهایی در کار باشد و احتمال اینکه بر معاویه پیروز می‌شدند خیلی کم و احتمال شکست آن حضرت خیلی بیشتر بود. بنابراین برای امام حسن(ع) چه افتخاری بود که بیاید و سه سال جنگی بکند که از دو طرف متجاوز از صد هزار نفر آدم کشته بشوند و نتیجه نهایی‌اش هم مغلوبیت و شکست امام حسن(ع) و کشته شدنش در مسند خلافت مسلمین باشد؟! اما امام حسین(ع) یک جمعیتی دارد که همه آنها هفتاد و دو نفر است، تازه آنها را هم مرخص می‌کند و می‌فرماید: اگر می‌خواهید بروید، بروید، اما آنها ایستادگی می‌کنند تا کشته می‌شوند. یک کشته شدن(شهادت) صددرصد افتخارآمیز.
مواد قرارداد صلح
1- حکومت به معاویه واگذار می‌شود به شرط اینکه به کتاب خدا و سنت پیامبر(ص) و سیره خلفای شایسته عمل کند.
2- پس از معاویه حکومت متعلق به حسن(ع) است و اگر برای او حادثه‌ای پیش آمد متعلق به حسین می‌باشد.
3- لعن و ناسزای به امیرالمؤمنین علی(ع) باید متوقف شود.
4- بیت‌المال کوفه که موجودی آن پنج میلیون درهم است مستثنی است و «تسلیم حکومت» شامل آن نمی‌شود و معاویه باید هر سالی دو میلیون درهم برای حسن(ع) بفرستد.
5- مردم در هر گوشه از زمین‌های خدا(عراق، شام، یمن و حجاز و ...) باید در امن و امان باشند و سیاهپوست و سرخپوست از امنیت برخوردار باشند و معاویه باید لغزش‌های آنان را نادیده بگیرد.