پرسش:چرا پیامبر اکرم(ص) تعبیر مادر و «ام ابیها» را برای حضرت فاطمه(س) به کار بردند، لطفا دلایل مختلف آن را توضیح دهید؟

پاسخ:درباره مفهوم «ام ابیها» وجوه مختلفی را بیان کرده‌اند. از نظر لغوی به معنی مادرپدرش می‌باشد اما از نظر تبیین این تعبیر دانشمندان دلایل عقلی و نقلی مختلفی را ذکر کرده‌اند.
1- از نظر عرف کسانی که جایگاه خاص و اهمیت ویژه‌ای دارند، به عنوان پدر یا مادر معنوی محسوب می‌شوند. در قرآن کریم خداوند از همسران پیامبر(ص) به عنوان «امهات المؤمنین» یاد کرده و می‌فرماید: «پیامبر(ص) نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آنها (مؤمنان) محسوب می‌شوند. (احزاب- 6) همچنین در روایات نیز پیامبر(ص) و علی(ع) به عنوان پدران این امت معرفی شدند. ابوا هذه الامه.(مناقب ابن شهر آشوب، ج 3، ص 105) و در زیارتنامه حضرت فاطمه(س) می‌خوانیم: «السلام علیک یا ام‌المؤمنین» (اقبال الاعمال، ص 624)
2- «ام» در لغت به معنی مقصود و هدف نیز آمده است و چون حضرت فاطمه(س) ثمره درخت نبوت و حاصل عمر حضرت ختمی مرتبت بود او را «ام ابیها» گفتند. او بود که مقصود حقیقی و ثمره واقعی زندگی پیامبر(ص) بود و فرزندی شناخته می‌شد که پیامبر(ص) می‌خواست. (زندگانی حضرت فاطمه زهرا(س)، سیدهاشم رسولی محلاتی، ص 14)
3- این کنیه «ام‌ابیها» که شیعه و سنی آن را نقل کرده‌اند، توسط پیامبراکرم(ص) به حضرت فاطمه(س) داده شده و همان‌طور که پیامبراکرم(ص) خود را مدیون مادرش آمنه می‌دانست، خود را مدیون دخترش فاطمه(س) نیز می‌دانست. از این‌رو آن حضرت به فاطمه(س) لقب «ام‌ابیها» را داد.(فاطمه(س) دختری از آسمان، آیت‌الله مظاهری، ص28)‌
4- گفته شده از آنجا که رفتار پیامبر(ص) نسبت به دخترش، همانند رفتار فرزند نسبت به مادر بود، و رفتار فاطمه(س) با پدرش نیز همچون رفتار مادر با فرزند بود، به حضرت فاطمه(س) «ام‌ابیها» گفته شده است. چنان‌که نقل شده است، پیامبر(ص) دست حضرت فاطمه(س) را می‌بوسید و هنگام سفر آخرین نفر از او خداحافظی می‌کرد و پس از بازگشت از سفر نیز نخست به دیدار او می‌رفت. در مقابل حضرت فاطمه(س) نیز همچون مادر به پیامبر(ص) محبت می‌ورزید و از او نگهداری می‌کرد و زخم‌ها و درد و رنج‌هایش را درمان می‌کرد.(فاطمه‌الزهراء بضعه قلب مصطفی(ص)، رحمانی همدانی، ج1، ص204)
5- از آنجا که همسران پیامبراکرم(ص) با کنیه «ام‌المؤمنین» گرامی داشته شدند، برای اینکه گمان نشود که آنها برترین زنان هستند، پیامبر(ص) فاطمه(س) را «ام‌ابیها» خواند تا بفهماند که اگر همسران پیامبر(ص) مادر مؤمنان هستند، فاطمه(س) مادر پیامبر(ص) است.(همان)
6- این کنیه «ام‌ابیها» بدین‌ معناست که دختر پیامبر خدا(ص) نقش مادری را نه‌تنها در خانواده خود بلکه در بعد معنوی و سیاسی برای جامعه اسلامی ایفا کرده است.
7- حضرت زهرا(س) یکی از افراد کساء و مباهله بود، این بانو کسی بود که در سخت‌ترین زمان در راه خدا هجرت کرد، و از کسانی بود که در شأن آنها آیه تطهیر نازل شد. او مادر اهل‌بیت(ع) و مادر سادات است که نسل پیامبر(ص) تا روز قیامت از او باقی می‌ماند.
8- حضرت فاطمه(س) سرور زنان دو عالم از آغاز تا انجام است. او در گفتار و سخن شبیه‌ترین انسان‌ها به پیامبر خدا(ص) بود. سیره زندگی او، اخلاق و شیوه رسول‌خدا(ص) بود. وقتی بر پدرش وارد می‌شد. رسول‌ اکرم(ص) استقبال گرمی از او می‌کرد و دست‌هایش را می‌بوسید و در جای خود می‌نشاند و حضرت فاطمه(س) که ادب را از پدر آموخته‌ بود وقتی رسول گرامی(ص) بر او وارد می‌شد به استقبال پدر می‌رفت و دستش را می‌بوسید. رسول اکرم(ص) هر زمان مشتاق بوی بهشت می‌شد او را می‌بویید و می‌فرمود: «فاطمه(س) پاره تن من است. کسی که او را شاد کند مرا شاد کرده، و کسی که او را بیازارد مرا آزرده است (کنزالعمال، ج 12، ص 111) پیامبر(ص) او را «یا حبیبه ابیها» نیز خطاب می‌کرد آری این چنین است که این بانوی والامقام «ام‌ابیها» می‌شود و پیامبر(ص) به عنوان پدر او ریشه رسالت را از آن او می‌داند.