دکتر ابراهیم کارخانه‌ای *
هنوز چند سالی از آغاز جنگ تحمیلی نگذشته بود که جمعی از عزیزان جهاد خودکفایی پایگاه هوائی شهید محمد نوژه همدان با حضور در دفتر رئیس دانشگاه، حامل پیام مهمی بودند که به تعمیر یک قطعۀ استراتژیک در هواپیماهای فانتوم مربوط می‌شد. در آغاز نشست، رئیس جهاد خودکفایی پایگاه، قطعه‌ای را روی میز گذاشت که بر روی آن نوشته شده بود
«No solvent» یعنی «حلال ندارد». بعد ادامه داد: این یک قطعۀ مهم هواپیماهای فانتوم است که در آن بردهای الکترونیکی در داخل یک مادۀ جامد و سخت به نام پادینگ جای داده شده است و با خراب شدن آن، پروازهای عملیاتی هواپیمای فانتوم میسر نمی‌شود و از این نوع طی سالها قریب ۲۰۰ قطعه در انبار دپو شده و ما برای عملیاتی کردن هواپیماها بشدت به آنها نیاز داریم. آمریکایی‌ها برای آنکه کشورهای طرف معامله همواره محتاج به آنها باشند، بر روی مادۀ جامد پلیمری که قطعۀ الکترونیکی در داخل آن قرار گرفته، نوشته‌اند «حلال ندارد» تا کسی به فکر تعمیر آنها نیفتد!
طی سال‌های پیش از پیروزی انقلاب، این قطعات همیشه از آمریکا وارد می‌شده و در حال حاضر امکان دستیابی به این قطعات وجود ندارد و باید هرطور که شده این قطعات استراتژیک را در داخل کشور تعمیر و یا بومی‌سازی کنیم و اگر حلالی برای این ماده پیدا شود ما قطعا خودمان می‌توانیم در پایگاه به بازسازی آنها اقدام کنیم. با این کار، مشکلی بزرگ در به‌کارگیری عملیاتی هواپیماهای فانتوم حل می‌شود. در همان نشست اول، تیمی مطمئن برای این اقدام انتخاب و از فردای آن روز کار با جدیت شروع شد. رئیس دانشگاه (که رشته تحصیلی او پزشکی بود!) شخصاً در آزمایشگاه شیمی حضور پیدا می‌کرد و شبانه‌روز همراه تیم کار می‌کرد. حلال‌های مختلف تحت شرایط متفاوت با جدیت تمام آزمایش می‌شد، ولی هیچ‌کدام جواب نمی‌داد. پس از گذشت چندین ماه، علی‌رغم تلاش‌های شبانه‌روزی، هیچ موفقیتی به دست نیامد. تلاش‌ها همچنان ادامه داشت. مشکل اساسی کار این بود که می‌بایست اقدامات به‌گونه‌ای پیش می‌رفت که کوچک‌ترین خدشه‌ای بر سیم‌پیچ الکترونیکی و بردهای داخل آن وارد نشود. با وجود همۀ دشواری‌ها کار با تلاش شبانه‌روزی ادامه پیدا کرد. شعار «ما می‌توانیم» امام(ره) سرلوحۀ کار تیم بود. ایمان داشتیم که مسائل علمی با مجاهدت قابل‌حل است و از همه مهم‌تر، اخلاص در کار، امداد خداوندی را نیز به‌دنبال خواهد داشت. یک روز بعدازظهر درحالی‌که بیش از ۸۰ درصد مادۀ جامد پلیمری بدون آسیب‌رسانی به برد الکترونیکی آن حل شده بود، به ناگاه با تغییر دما و درصد ترکیب حلال‌ها، مادۀ جامد پادینگ حل شد و سیم‌پیچ داخل آن به‌طور شفاف نمایان شد. فریاد «الله‌اکبر» چند نفری که در آزمایشگاه بودیم طنین‌انداز شد! در همان‌جا سجدۀ شکر
به جا آوردیم. این موفقیت بزرگ که با تلاش عزیزان تجلی پیدا کرد، حاصل توکل و ایمان قطعی به امداد خداوندی بود. در انجام این مهم هرگز نباید نقش رئیس وقت دانشگاه که به‌عنوان یک مدیر بسیجی در خط مقدم کار می‌کرد را از نظر دور داشت. چه بسا اگر پشتیبانی قاطع و برنامه محور او در تهیۀ فوری مواد و حضور دلگرم‌کننده و شبانه‌روزی او نبود، این موفقیت بزرگ به‌زودی به دست نمی‌آمد. این توفیق الهی منجر به مودت علمی و عملی بین دانشگاه و جهاد خودکفایی پایگاه هوائی شهید نوژه گردید که تا مدتها نتایج درخشان آن ادامه داشت. پس از این موفقیت بنیادی، بلافاصله قطعۀ شفاف‌سازی‌شده به برادران مخلص جهاد خودکفایی پایگاه نوژه که در رأس آنها برادری مؤمن، سختکوش و انقلابی بود، تحویل شد.
این اقدام بزرگ نه تنها در نیروی هوایی، بلکه در سایر نیروها از جمله نیروی دریایی نیز به کار گرفته می‌شد و به این ترتیب راه‌حلی اساسی برای دستیابی به قطعات حساس الکترونیکی جاسازی شده در مادۀ پلیمری غیرقابل‌حل پیدا شد. این افتخار در حالی اتفاق افتاد که آمریکایی‌ها با قاطعیت اعلام کرده بودند که آن مادۀ پلیمری «حلّال ندارد» و این اقدام مشت محکمی بود که در سایۀ تکیه بر توانمندی داخلی و اتکال بر قادر متعال، بر دهان آمریکای فریبکار فرود می‌آمد! پس از اتمام کار، از باب قدردانی، از طرف ستاد کل نیروهای مسلح مبلغی به‌عنوان هدیه و تقدیر از اقدام مهمی که صورت گرفته بود به حساب دانشگاه واریز شد، ولی هیچ‌کدام از عزیزان زیر بار دریافت هیچ مبلغی نرفتند و حاصل زحمات خود را به عنوان رزمندگان پشت جبهه به خون پاک شهیدان هدیه کردند و از باب صدقۀ جاریه، به دستور رئیس دانشگاه، مبلغ ارسالی در حساب خاصی واریز شد و در خدمت دانشگاه قرارگرفت. به‌این‌ترتیب وقتی غیرقابل‌حلی حل می‌شود، غیرممکن‌هایی نیز وجود دارد که در سایۀ تلاش مجاهدانه ممکن می‌گردد. اگر تمامی دانشگاه‌های کشور در خط مقدم خوداتکائی، تحت فرماندهی میدانی واحد و برنامه‌ریزی هدفمند و هماهنگ به میدان مجاهدت علمی خودکفایی کشور وارد شوند، در زمانی نه چندان دور،تحولی عظیم در استحکام‌بخشی به زیرساخت‌های علمی و اقتصادی کشور رخ خواهد داد که موجبات بالندگی بیشتر ایران اسلامی را در عرصۀ معادلات پیشرفت جهانی رقم خواهد زد و این مهم تنها در سایه برنامه‌ریزی انقلابی و به کارگیری مدیرانی توانمند و جهادی میسر می‌گردد؛کما اینکه این اتفاق در صنایع دفاعی کشور رخ داده و ایران اسلامی را در قله فناوری‌های پیشرفته و حتی نوظهور جهان قرار گرفته است. در کشورهای پیشرفته علمی جهان دانشگاه‌ها نقش اساسی در پیشرفت صنعتی و همه‌جانبه کشور ایفا می‌کنند و دولت به عنوان سیاستگذار اصلی، چگونگی ورود محصولات آنها را به بازارهای داخلی و جهانی فراهم می‌کند. برای نیل به این هدف می‌بایست تحول اساسی و نظام‌مند در عرصه ماموریت، مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌ها اتفاق بیفتد. آنچه که کشور را به پیش می‌برد برنامه‌ریزی عملیاتی برپایه نیازها و اولویت‌های کشور است نه صرف چاپ مقالات در پایگاه علمی ISI که سرمایه کشور را صرف رقابت‌های بی‌ثمر می‌کند که نتیجه آن بدون کوچک‌ترین هزینه به جیب بیگانگان می‌رود! و افزون بر آن، چگونگی ارتقاء اساتید و جذب اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها نیز از مسیر مقالات نمایه شده در پایگاه استنادی ISI می‌گذرد! آنچه که در دانشگاه‌های کشور می‌باید در مدنظر قرار گیرد علاوه‌بر توجه ویژه به جایگاه علوم پایه و دانش‌های بنیادی که زیرساخت توسعه علمی کشور را رقم می‌زنند، بهره‌وری علمی است که چه درصدی از داده‌های علمی در قالب مقالات در چرخه تولید کشور وارد می‌شود؛ به بیان دیگر نسبت داده به ستانده علمی در کشور چیست. اگر چه رتبه علمی کشور بر پایه تولید مقاله، مهم است لیکن مهم‌تر، سهم مقالات تولید شده در پیشرفت کشور است. ممکن است کسی دهها و یا صدها مقاله علمی ارائه داده باشد و همین مقالات منجر به ارتقاء علمی و شخصیتی او در جامعه شده باشد، لیکن سهم مقالات او در پیشرفت صنعتی کشور ناچیز و یا صفر باشد! نکته دیگر اینکه اگر چه در ردیف ۱ و ۲ درصد دانشمندان برتر قرار گرفتن برای کشور افتخار است ولی مهم‌تر از آن، سهم این افتخار در توسعه و پیشرفت کشور است که باید تفکیک قائل شد بین نخبگانی که عامل نخبگی آنها در خدمت پیشرفت کشور قرار می‌گیرد با کسانی که نخبگی آنها در حصار فکر و ذهن آنها باقی می‌ماند و از مواهب آن تنها بهره‌برداری شخصیتی و اجتماعی می‌کنند! شرکت‌های دانش بنیان که هر یک در قالب برنامه‌ای هدفمند، نیازی از کشور را مرتفع می‌کنند؛ بهترین مصداق تبدیل علم به ثروت هستند که می‌بایست تحت ساختاری قوی و سازمانی با به‌کارگیری هدفمند و برنامه محور نیروهای نخبه و ایجاد رقابت‌پذیری؛ سهم آنها را در پیشرفت و رفع نیازهای کشور ارتقاء داد. تا زمانی که عامل نخبگی متناسب با نیاز کشور تغییر نکند و فاصله علم تا عمل کم نشود و برای رتبه‌های برتر و نخبه‌های علمی برنامه‌ریزی ساختاری و عملیاتی صورت نگیرد، اتفاق خاصی در این عرصه رخ نخواهد داد و چرخ دانشگاه‌ها همچنان بر ریل قبلی حرکت خواهد کرد. نکته مهمی که می‌بایست مورد توجه جدی قرار گیرد و بن‌مایه همه حرکت‌ها است، موضوع فراهم نمودن بستر فرهنگی لازم برای رشد استعدادها و حرکت قطار توسعه و پیشرفت کشور در مسیر اهداف بلند نظام اسلامی است که می‌بایست در تمامی عرصه‌ها در رأس توجهات قرار گیرد.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
* استاد دانشگاه و نویسنده کتاب نگاه سرنوشت‌ساز