پرسش:براساس آموزه‌های وحیانی، یک انسان جاهل چه ویژگی‌ها و نشانه‌هایی دارد؟

پاسخ:با عنایت به آموزه‌های وحیانی به‌طور کلی شاخص‌های زیر برای شناخت جاهل و یا جهل جهلاء از نصوص مربوطه به دست می‌آید. بر این اساس جاهل کسی است که:
1- با نداشتن علم و دانش مدعی دانا بودن خویش است.
2- با هرکس همنشینی کند، به او ستم نماید.
3- نسبت به زیر دست گردن فرازی نماید.
4- بدون تفکر و تدبر سخن می‌گوید.
5- اگر سخن گوید، در گفتار ادب و نزاکت را رعایت نمی‌کند.
6- اگر ساکت ماند، در حال غفلت است.
7- هرگاه فتنه‌ای به او روی آورد، به سوی آن می‌رود و خود را به هلاکت می‌افکند.
8- اگر فضیلتی ببیند، از آن روی بگرداند و در انجام آن سستی نشان می‌دهد.
9- از گناهان گذشته‌اش نترسد و در آینده از ارتکاب معاصی دست برندارد.
10- در انجام کارهای خیر سستی و اهمال ورزد و به هرچه از دستش رود (در مورد اغتنام از فرصت‌های نیک) بی‌اعتنا باشد.
11- فریب هوای نفس و آرزویش را می‌خورد.
12- تمام عمرش در طلب مال کوشد.
13- بنده شهوت است.
14- پیوسته بر آرزوهایش اعتماد کند و به کم‌کاری روی آورد.
15- هر چیزی را در غیر جای خود گذارد (هرکاری را در غیر موقعش به جای آورد).
16- همیشه در حال افراط (تندروی) و یا تفریط (کندروی) است.
17- بدون سعی و عمل، خواستار درجات عالیه است.
18- از شناختن خویش عاجز است.
19- هرگاه خشمگین شود، سروصدا کرده، به قیل و قال پردازد.
20- فریفته گفتار چاپلوس (که زشت را برای او زیبا و نصیحت را برای او ناخوشایند دارد) می‌شود.
21- بدون تعجب و شگفتی می‌خندد.
22- علمش با کردارش منافات دارد.
23- آنچه خود به جا می‌آورد، بر مردم زشت می‌شمارد.
24- زبان او کلید مرگش است.
25- نعمت در دست او، مانند بستانی زباله‌دان است.
26- با آنکه ناپایداری و بی‌وفایی دنیا را می‌بیند، باز به آن دل می‌بندد و تکیه می‌کند.
27- با یک سنگ دو بار می‌لغزد و از یک سوراخ دو بار گزیده می‌شود.
28- از آنچه دانا به آن انس دارد،‌ گریزان است.
29- همچون صخره‌ای است که آبش جاری نشود. درختی است که چوبش سبز نمی‌گردد.
30- زمینی است که گیاهش بیرون نمی‌آید.
31- هر چه نعمت و دارایی به او روی آورد، زشتی و ناسپاسی او بیشتر می‌شود.
32- تقصیر و کوتاهی خود را نمی‌شناسد و از افراد خیرخواه هم پند نمی‌پذیرد.
33- به هر چیزی که محال است، تمایل دارد.
34- از هر که از او عذرخواهی کند، چشم‌پوشی نکند.
35- پا را از گلیم و حد و مرز خود بیشتر دراز می‌کند.
36- در احسان و نیکی کردن به دیگران بخل می‌کند.
37- پیوسته در اموری که برای وی سودمند نیست، به جست‌وجو و کاوش می‌پردازد.
38- بدون حساب دوستان خود را عوض می‌کند.
39- بدون اظهار دلیل و اعلام حجت با دیگران قطع رابطه می‌کند.
40- دوست را از دشمن باز نمی‌شناسد.
41- با هر کس (بدون آزمایش او) اظهار دوستی و اعتماد می‌نماید.
42- در موارد بیجا بخشش می‌کند.
43- در نگهداری اسرار خویش ناتوان است.
44- وجود او برای یک انسان عاقل، به منزله یک بیماری مزاحم و رنج‌آور است.
45- دوست خود را فریب می‌دهد، میل او را به کارهای ناپسند تحریک می‌کند و سرانجام آلوده‌اش می‌سازد.
منبع: آیین زندگی از دیدگاه امام رضا (ع)،‌ محسن کتابچی،
 نشانه‌های جاهل در روایات