راه برطرف شدن گرفتاری و تنگدستی
عن امیرالمومنین(ع) عن رسول‌الله(ص) انّه قال: من تظاهرت نعم‌الله علیه فلیکثر‌الشُکر و من الهم الشُکر لم یحرم المزید و ممن کثر همومه فیکثر من الاستغفار و من الح علیه الفقر فلیکثر من قول لاحول و لاقوّهًْ الّا بالله العلی العظیم.(1)
«امیرالمؤمنین(ع) از قول پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کنند که فرمود: کسی که نعمت‌های پروردگار برایش متراکم و انبوه شود، باید شکر خود را افزایش بدهد و هرکس شکر به دل او الهام شود، از افزایش نعمت محروم نمی‌شود و هرکس گرفتاری وغم غصّه‌اش زیاد شد، زیاد استغار کند و هرکس مورد هجوم فقر قرار گیرد، باید زیاد «لاحول و لاقوهًْ الّا بالله العلی العظیم» بگوید.»
- من تظاهرت نعم‌الله علیه فلیُکثرالشکر؛ [امیرالمؤمنین(ع) از قول پیامبر(ص) می‌فرماید:] کسی که نعمت‌های پروردگار برای او انبوه و متراکم شده است، شکر خود را باید افزایش بدهد. بعضی‌ها وقتی به نعمت می‌رسند- چه نعمت مال، چه نعمت جاه، چه نعمت اولاد و از این قبیل- شکر را فراموش می‌کنند؛ کانّه رابطه افزایش نعمت با شکر رابطه معکوس است؛ اینهایی که بیشتر دارند، کانّه کمتر شکر می‌کنند؛ این خلاف قاعده است؛ هر نعمتی بایستی وظیفه شکرگزاری را در انسان تقویت کند.
- و من اُلهمَ‌الشُکر لم یحرم المزید؛ کسی که خدای متعال، شکر را به دل او بیندازد و الهام کند، از افزایش نعمت محروم نخواهد ماند؛ لئن شکرتم لازیدنّکم؛ (2) آیه قرآن و صریح وعده الهی است؛ در این تردیدی نیست.
- و من کَثُرَ هُمومُهُ فلیُکثر من‌الاستغفار؛ و هرکسی که هموم او- یعنی چیزهایی که دل او را به خود مشغول می‌کند و موجب همّ او و اهتمام او می‌شود- زیاد شد، استغفار را زیاد کند. حالا یک‌وقت این است که ما یک رابطه غیبی و طبیعی فرض می‌کنیم بین استغفار و برطرف‌شدن هموم؛ ممکن است؛ نباید این چیزها را منکر شد. اینکه ما می‌گوییم استغفار موجب می‌شود که همّ وغمّ انسان برطرف بشود، این ممکن است، هیچ بُعدی ندارد؛ اینها را استبعاد (3) نباید کرد. خیلی از روابط طبیعی و قوانین الهی در عالم طبیعت هست که ما آنها را کشف نکرده‌ایم؛ فرض بفرمایید: ذکر خدا و  یاد خدا در کیفیت بسته شدن مولکول‌های یخ. وقتی که آب یخ می‌بندد، وقتی با ذکر الهی همراه باشد، با آیه قرآن همراه باشد، این مولکول شکل صحیح و طبیعی خودش را می‌گیرد. اینها ثابت شده؛ اینها چیزهایی است که علمی است، یعنی حرف ما نیست، اینها در آزمایشگاه اثبات شده؛ این را چندی‌پیش برای ما از اینترنت آوردند، بعد معلوم شد در داخل کشور هم بعضی‌ها از همین جوان‌های اهل علم و دانش‌آموز و مانند اینها، خودشان هم این را تجربه کرده‌اند؛ نوار عبدالباسط را می‌گذارند، فرض بفرمایید که آب را [تبدیل به] یخ می‌کنند یا شربت را نبات می‌کنند؛ مولکول‌های نبات با این صدا شکل طبیعی و صحیح خودش را دارد که شکلش را هم برای ما عکس‌برداری کردند یعنی تصویر کردند و آوردند؛ بعد همین حالت با به زبان‌ آوردن یا حتی نوشتن یک جمله بد بر روی آن شیشه یا آن ظرف وقتی که انجام می‌گیرد، آن شکل، نامنظم می‌شود؛ این یک رابطه طبیعی است حالا به ما می‌گویند که وقت وضوگرفتن مثلاً «انّا انزلناه» بخوانید، یا «اللهم بیض وجهی» (4) بخوانید و آدم با خودش فکر می‌کند که حالا این چیست! نه، این تأثیر دارد، تأثیرات طبیعی هم دارد؛ از این قبیل میلیاردها رابطه در این عالم طبیعت هست که  اینها را ما کشف نکرده‌ایم؛مثل یک آدمی که نمی‌داند الکتریسیته و برق چیست، اینجا که می‌آید می‌بیند که شما آن‌طرف یک دکمه‌ای را زدید، چراغ اینجا روشن شد، او خیال می‌کند تصادفی است، یک چیز غیبی است؛ [درصورتی‌که] نه، یک سیمی دارد که او خبر ندارد؛ اما از این خبرنداشتن‌ها الی‌ماشاءالله در عالم طبیعت داریم که حالا هرچه علم ان‌شاءالله پیش برود، اینها بیشتر آشکار خواهد شد. بنابراین هیچ مانعی ندارد که آدم بگوید که بین استغفار و بین برطرف‌شدن هموم، یک رابطه طبیعی است، لکن علاوه بر این، یک چیز واضح‌تری هم می‌شود فرض کرد و آن این است که آدم بگوید: و مآ اصابکم من مصیبهًْ [فبما کسبت ایدیکم]؛ (5) مگر غیر از این است؟ هموم انسان ناشی از آن چیزهایی است که ما خودمان به‌دست خودمان برای خودمان فراهم کردیم؛ سیّئات ما است؛ ذلک بما قدّمت یداک و انّ‌الله لیس بظّلام للعبید. (6) بنابراین اگر چنانچه همّ‌ و غم شما که ناشی از یک حادثه بود زیاد شد، شما استغفار کنید یعنی ریشه را بخشکانید؛ گناه را از بین ببرید تا آن علّت از بین برود، همّ و غم هم از بین برود. این هم می‌تواند یک نوع رابطه دیگری باشد.
- و من الحّ علیه الفقرُ فلیُکثر من قول «لا حول و لا قوهًْ الّا بالله العلی العظیم»؛ [و هرکس مورد هجوم فقر قرار گیرد، باید زیاد این ذکر را بگوید: لا حول و لا قوهًْ الّا بالله العلی العظیم.]
* شرح حدیث در ابتدای درس خارج،
1383/12/9 به نقل از کتاب: نسیم سحر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. نوادر راوندی، ص 124
2. سوره ابراهیم، بخشی از آیه 7؛ «... اگر واقعاً سپاس‌گذاری کنید، [نعمت] شما را افزون خواهد کرد...»
3. بعید بودن، بعید دانستن
4. مصباح‌المتهجّد، ج 1، ص 8 دعای هنگام وضوگرفتن
5. سوره شوری، بخشی از آیه 30؛ «هر [گونه] مصیبتی به شما برسد به سبب دستاورد خود شما است...»
6. سوره حج، آیه 10؛ «این [کیفر] به‌سزای چیزهایی است که دست‌های تو پیش فرستاده است و [گرنه] خدا به بندگان خود بیدادگر نیست.»