1346 - امکان پیشی گرفتن کفار در عمل به قرآن (پرسش و پاسخ) ۱۴۰۴/۰۲/۰۱
امکان پیشی گرفتن کفار در عمل به قرآن
(پرسش و پاسخ)
پرسش:آیا کسانی که اساساً به قرآن کریم اعتقادی ندارند، امکان دارد که در حیطه رفتاری از مسلمانانی که مدعی هستند قرآن و اهل‌بیت(ع) الگوی هدایت و رمز سعادتمندی دنیا و آخرت انسان است، در عمل به قرآن پیشی بگیرند و به آموزه‌های وحیانی قرآن بهتر عمل کنند؟
پاسخ:وصیت امام علی(ع)
امام علی(ع) در آخرین لحظات عمر بابرکت خود در قالب وصیتی به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) فرمودند: خدارا! خدارا! درباره قرآن! مبادا دیگران (کفار) در عمل به دستورات قرآن از شما پیشی گیرند! «الله الله فی القران لایسبقکم بالعمل به غیرکم»(نهج‌البلاغه- نامه47)
این وصیت را حضرت پس از ضربت ابن‌ملجم در محراب عبادت در ماه رمضان سال 40 هجری در شهر کوفه مطرح فرمودند. اما اینکه آیا واقعاً در صحنه عمل امکان دارد کسانی اساساً به قرآن اعتقادی نداشته باشند اما در حیطه رفتاری و سلوکی، دستورات و تعالیم قرآن را انجام دهند؟ پاسخ آن اجمالاً مثبت است، هم به دلایل عقلی و هم نقلی که ذیلاً به تفصیل آن می‌پردازیم.
قرآن کتاب قوانین و سنت‌های تکامل بشر است
پیش‌فرض مسلمانان نسبت به قرآن کریم این نیست که قرآن یک کتاب مقدس و آسمانی است و برای خواندن و ثواب بردن صرف بر مسلمانان توسط پیامبراکرم(ص) از طرف خداوند نازل شده است، و هرکس به آن اعتقاد نداشته باشد و آن را قرائت نکند از ثواب و پاداش آن محروم خواهد شد، بلکه مسلمانان اعتقاد دارند که آموزه‌های وحیانی قرآن کریم نقشه راه حیات طیبه، هدایت و سعادت دنیا و آخرت مسلمانان و همه ابنای بشر تا روز قیامت است، که اگر انسان‌ها به این کتاب مقدس ایمان و اعتقاد داشته باشند و به آموزه‌ها و تعالیم نجات‌بخش و تکامل‌آفرین آن عمل کنند به فلاح و رستگاری و سعادتمندی دنیا و آخرت خواهند رسید. بنابراین قرآن کریم کتاب قوانین، ضوابط و سنن زندگی سعادتمندانه و عزتمدانه دنیا و آخرت است که اگر کسی به آن ایمان و اعتقاد قلبی داشته باشد و به آموزه‌های وحیانی آن عمل کند یقیناً حسنات دنیا و آخرت را به دست خواهد آورد. اما اگر کسانی به آن اعتقاد و باور قلبی نداشته باشند ولی به دستورات و ضوابط و قانونمندی‌های حیات قرآنی در این دنیا عمل کنند به طور طبیعی حظ و پاداش دنیوی خود را خواهند دید و از نتایج حسنات آن در این دنیا بهره‌مند خواهند شد. چنانکه خدای متعال در قرآن می‌فرماید: ما هم به مومنین و هم به کفار در این دنیا از عطا و مواهب خودمان مدد می‌رسانیم. «کلاً نمد هؤلاء من عطاء ربک» برای هر دو گروه (مومن و کافر) زمینه رسیدن به خواسته‌هایشان را در این دنیا فراهم می‌کنیم و به آنها از مواهب خودمان مدد می‌رسانیم.(اسراء-20)
حسن فاعلی و حسن فعلی
خدای متعال برای قبولی اعمال در روز حساب ضوابطی تعیین فرموده که اگر اعمال انسان با این شاخص‌ها و معیارها منطبق بود از منظر الهی مورد قبول واقع شده و اجر و پاداش متناسب را دریافت خواهد کرد، این شاخص‌ها در دو قالب حسن فاعلی و حسن فعلی تعبیر و تبیین می‌گردد. به این معنا که اگر کسی عملی را خالصاً لوجه الله و فقط برای خدا و با اخلاص تمام انجام دهد خداوند به عنوان حسن فاعلی از او می‌پذیرد. همچنین علاوه بر این نیت خالص اگر عملش هم با دستورات و تعالیم نجات‌بخش قرآن همخوانی و انطباق داشته باشد، آن هم به عنوان حسن فعلی از او مورد پذیرش قرار گرفته و اجر و پاداش متناسب را در روز قیامت و یوم‌الحساب دریافت خواهد کرد. بنابراین اگر کفار به آموزه‌های وحیانی قرآن در هر اندازه و سطحی التزام عملی داشته باشند، از نتایج و پاداش دنیوی آن برخوردار خواهند شد اما در آخرت هیچ‌گونه حظ و بهره‌ای نخواهند داشت. چنانکه قرآن‌کریم اعمال کفار را تشبیه به خاکستر نموده که با یک تندباد از بین می‌روند. «مثل الذین کفروا بربهم اعمالهم کرماد اشتدت به الریح فی یوم عاصف لایقدرون مما کسبوا علی شئ» مثال افراد بی‌اعتقاد به خدا و کفار همانند خاکستری است که در روزی طوفانی به باد فنا می‌رود و آنها از کارهایشان هیچ سودی نمی‌برند (ابراهیم- 18) بنابراین ممکن است کسانی که مسلمان و پیرو قرآن هم نباشند با عمل‌کردن به دستورات و سنن و تعالیم تکامل‌بخش قرآن عمل کنند و از آثار و فواید مطلوب آن در این دنیا برخوردار گردند و حال آنکه مسلمانان با وجود برخورداری از حسن فاعلی و اعتقاد و ایمان به قرآن در اثر فقدان حسن فعلی و عمل به قرآن از غیر مسلمانان عقب بیفتند و ثمرات و نتایج مطلوب عمل به قرآن را از دست بدهند.
نمونه‌هایی از شاخص‌های رفتاری مشترک جوامع
جوامعی که این شاخص‌های مشترک را که با آموزه‌های وحیانی اسلام یعنی قرآن و روایات انطباق کامل دارد، در حیطه رفتاری و سلوکی خود عمل می‌کنند، حتماً در این دنیا از آثار و نتایج مطلوب آن بهره‌مند می‌گردند. 1- رعایت ادب و احترام به حقوق فردی و اجتماعی 2- مدیریت کارآمد 3- نظم فردی و اجتماعی 4- مراعات حقوق شهروندی 5- تقسیم تخصصی کارها 6- علم‌آموزی در همه عرصه‌ها 7- وفای به قول و عهد و پیمان 8- صداقت و دروغ نگفتن 9- رعایت امانتداری 10- انسجام اجتماعی و اتحاد و همبستگی و نداشتن تفرقه و تشتت 11- تعاون در کارهای خیر و به یاری یکدیگر شتافتن 12- نفاق نداشتن و شفاف بودن 13- شایسته‌سالاری در کارها 14- اجرای عدالت و مقابله با تبعیض 15- نظام قضایی کارآمد و مستقل و باز‌دارنده 16- اتقان در کارها و کیفیت بالای محصولات 17- نظام بانکی کارآمد و بدون ربا و سود بسیار کم 18- فرهنگ کار و تلاش و وجدان کاری 19- نداشتن افراد زیر خط فقر و فقرزدایی از جامعه 20- نظام آموزش و پرورش کارآمد 21- نهادهای سازمانی کارآمد 22- رعایت نظافت و بهداشت 23- نظارت دقیق و کارآمد بر روند امور 24- رعایت حقوق زوجین در نظام خانواده و جامعه 25- برخورداری از قدرت دفاعی بالا و کارآمد 26- برخورداری از رهبران و کارگزاران صالح و صادق و... بنابراین جوامع انسانی با این نگاه و رفتارهای مشترک می‌توانند از تجارب و دستاوردهای خود نسبت به یکدیگر در حسن انجام آموزه‌های وحیانی قرآن بهره‌مند شوند.